Geografie voor iedereen?

Festival International de Géographie

Oudere geografen herinneren zich vast nog de pittige teksten in het Engels, Duits en Frans die ze voor hun studie moesten lezen. Tegenwoordig is Engels veelal de voertaal. Maar Frans… Zou dit de reden zijn dat het Festival International de Géographie in de Vogezen bij ons nauwelijks aandacht krijgt? Terwijl daar jaarlijks toch zo’n 40 duizend mensen op af komen. Veronique Bolder vertelt Geografie waarom je het FIG eigenlijk niet mag missen. 

Vrijdagochtend 4 oktober 2024. Ik wandel door Saint-Dié-des-Vosges, een prettig stadje in de Vogezen op ruim zes uur rijden van Utrecht. De doorgaans wat slaperige plaats gonst sinds vanochtend van de activiteiten. Drie dagen lang vormen de straten, pleinen en gebouwen het decor van het Festival International de Géographie (FIG) en daarmee is Saint-Dié voor even het kloppend hart van de Franse geografische wereld. 

Vanuit heel Frankrijk komen wetenschappers, docenten, journalisten, schrijvers, beleidsmakers, scholieren en geïnteresseerd publiek toegestroomd. Elk jaar zijn er wel 40 duizend bezoekers. De Franse spoorwegen zetten extra treinen in en de hotels zijn maanden van tevoren volgeboekt. Gelukkig is er in de toeristische Vogezen altijd nog wel ergens onderdak te vinden. 

Het FIG bestaat al 35 jaar, is gratis en heeft als missie wetenschappelijke geografische kennis onder een breed publiek te verspreiden. Het belicht actuele geografische kwesties aan de hand van een jaarlijks thema dat zich leent voor vele invalshoeken. Ook staat altijd een geografisch gebied centraal. In 2022 was het thema Déserts (woestijnen) en stond Portugal als regio in de schijnwerpers. In 2023 draaide het om Urgences (urgente kwesties) en was Chili uitgenodigd. Dit jaar is gekozen voor Terres (grond) en de Alpen. 

Herbebossing in de Alpen

Ik ben op weg naar de ontvangstbalie, waar voor twee euro het programmaboekje te koop is. Het is onmisbaar bij het maken van een keuze uit de 250 presentaties, debatten, workshops, interviews en demonstraties van hoog niveau over Franse aangelegenheden, maar ook over algemene onderwerpen en internationale kwesties. Ik herken festivalbezoekers gemakkelijk op straat aan het boekje in hun hand. 

Er zijn zo veel interessante activiteiten dat kiezen een hele opgave is. Mijn oog valt op een presentatie van twee boswachters uit de Alpen. Als ik me haast, ben ik nog op tijd. Ze vertellen over de eeuwenlange ontbossing in de Alpen, over de gevolgen voor mens, natuur en economie en over herbebossingsprojecten en wat daar allemaal bij komt kijken. Ze illustreren hun verhaal met foto’s en grafieken. De zaal zit stampvol en luistert geboeid. 

Leefbaarheid van het platteland

Na afloop blader ik verder door het programmaboekje. De keuze voor de komende twee uur alleen al is enorm. Ga ik naar de presentatie over herbestemming van landbouwgronden? Of kies ik de voordracht over Mexicaanse boerendorpen, waar onder invloed van de mondialisering steeds vaker conflicten over landbouwgrond ontstaan? 

Ik kan ook naar bijeenkomsten over aarde als milieuvriendelijk bouwmateriaal in de stad van de toekomst, verlaten dorpen in de Alpen, de geopolitieke toekomst van de Europese Unie, het collectief opkopen van landbouwgrond voor duurzame landbouw en de sociaal-politieke gevolgen van de veranderende functie van de Alpenmeren. Een lichte keuzestress overvalt me.

Uiteindelijk besluit ik naar het debat over de Franse wet tegen verdere verstening van het platteland te gaan. Dat levert een interessante discussie op tussen beleidsmakers, wetenschappers en een burgemeester die zijn dorp leefbaar wil houden en voorzitter is van de Franse vereniging van kleine plattelandsgemeenten. Alle naar voren gebrachte belangen geven een genuanceerd beeld. Het gaat hier om een Franse kwestie, maar de kloof tussen beleid en praktijk in landelijke gebieden is net zo goed van toepassing op andere landen.

Franse ambiance

Het FIG is perfect georganiseerd. Verspreid over de stad zijn 24 locaties waar festivalactiviteiten plaatsvinden – van de bibliotheek tot het Lycée Jules Ferry en van het theater tot de plaatselijke kunstgalerie. Zelfs de kathedraal fungeert als collegezaal. 

Ondanks de vele bezoekers is de sfeer gemoedelijk en geen moment bevind ik me in een grote mensenmassa. Ik heb zelfs het gevoel dat we voor even deel uitmaken van een Franse stad waar het leven ook gewoon doorgaat. Bezoekers houden pauze op het kerkplein tussen de volleyballende scholieren of mengen in de cafés met het lokale publiek. Ik krijg er haast een vakantiegevoel van.

Typisch Frans is de literaire en culturele component van het festival. Onderweg stuit ik op straattheater, er zijn exposities gelieerd aan het thema Terres, ’s avonds kan ik naar een muzikaal programma en in de bioscoop draaien films met een geografisch tintje.

Ondertussen heb ik me laten bijpraten over bodemerosie in de wijngebieden van de Bourgogne en natuurlijke landbouw in India als oplossing voor bodemdegradatie en voedselzekerheid. Zo veel informatie maakt hongerig. Het marktplein van Saint-Dié is omgedoopt tot Place de la Gastronomie; ik smul er van heerlijkheden uit de Alpen en andere streken.

Saint-Dié-des-Vosges

Tijd om door te gaan naar een presentatie over landinrichting in aride gebieden voor optimaal gebruik van natuurlijke waterbronnen. Daarna kijk ik vanuit cartografisch en juridisch perspectief naar de top van de Mont Blanc. Verrassend genoeg blijkt onbepaald of die op Frans of Italiaans grondgebied ligt. En in het stadhuis van Saint-Dié buig ik me over de vraag van wie de woestijn nu eigenlijk is – van nomadische bewoners of imperialistische kolonisatoren.

Saint-Dié heeft een eeuwenoude band met de geografie: de 16e-eeuwse geograaf Vautrin Lud woonde hier en liet er boeken en kaarten drukken. Naar verluidt, kwam de eerste kaart waarop de naam Amerika verscheen uit Saint-Dié.

Dat zo ongeveer alle openbare gebouwen een rol hebben tijdens het festival, de gemeente een aparte festivalafdeling heeft en veel bewoners als vrijwilliger meewerken, laat wel zien hoe bepalend het FIG is voor de identiteit van Saint-Dié. Daarbij doen de plaatselijke horeca en de uitstekend gesorteerde boekhandel natuurlijk goede zaken. Die laatste moet wel concurreren met de enorme geografische boekenmarkt die voor het festival is opgezet. 

Doorkijk naar 2025

De zondagmiddag vormt het hoogtepunt van het festival: de uitreiking van de belangrijkste geografische prijs ter wereld, de Prix Vautrin Lud. Dit jaar ontvangt economisch geograaf Ron Boschma als eerste Nederlander de prijs. De burgemeester maakt ook het thema voor volgend jaar bekend: Pouvoir (macht). En het geografische gebied dat centraal zal staan, is Indonesië. Deze combinatie zal weer veel stof tot discussie opleveren.

Een serieus struikelblok voor heel wat Nederlandse geografen is wel dat de voertaal Frans is. De presentaties en discussies zijn van hoog niveau, dus een goede luistervaardigheid in het Frans is een must. Beschik je daarover, dan is dit festival een regelrechte aanrader. Ik heb 3, 4 en 5 oktober 2025 alvast in mijn agenda gezet.