Grensregio’s zijn gebieden aan weerszijde van een landsgrens. Vaak gelden aan de verschillende kanten van de grens andere regels en wetten, omdat het grondgebied tot andere landen behoort.
In Nederlandse grensregio’s is het dagelijks leven van personen niet gebonden aan één kant van de grens. Wij zijn gewend aan open grenzen met een omringend gebied dat we het integrated borderland noemen. Dit is een gebied waar grenzen tussen landen (bijna) geen enkele barrière vormen voor bijvoorbeeld handel en transport van personen. Het samengaan van verschillende wet- en regelgeving aan beide grenskanten, en géen fysieke barièrre kan voor ingewikkelde situaties zorgen.
Onze grenzen en onze grensproblematiek verschillen aanzienlijk van die in andere delen in de wereld. Zo bestaan er ook alienated borderlands, met juist een heel duidelijke fysieke grens die niet zomaar over te steken is. Daar is zo goed als geen interactie tussen mensen aan beide kanten van de grens en dat zorgt weer voor heel andere problematiek, denk bijvoorbeeld aan de grens tussen Noord- en Zuid-Korea.
Grensgebieden: Waar nationaal beleid wringt
Open grenzen creëren bijzondere situaties. Op plekken in de buurt van een onzichtbare grens heeft beleid soms een andere uitwerking dan elders in het land. In plaatsen als Baarle-Nassau / Baarle-Hertog, waar een dorp wordt gesplitst door een grens, wordt dit verschil onder een vergrootglas gelegd.
Nederlandse wet- en regelgeving wordt in Den Haag gemaakt en heeft effect op het hele land. Dit werkt over het algemeen goed. Mensen die in Utrecht wonen hebben recht op dezelfde zorg als mensen in Weert, en verkeersregels zijn in Den Haag hetzelfde als in Coevorden. Ondanks onze, in het algemeen goede, regelgeving wringt er iets: in grensgebieden is de realiteit soms net anders. Zo mogen consumenten in Nederland alleen vuurwerk kopen op 28, 29 en 30 december, maar in België is dit het hele jaar toegestaan. In Den Haag merkt men hier weinig van, maar tegen de grens met België is deze maatregel gemakkelijk te omzeilen. In Baarle-Nassau kan men de grens oversteken om in het Belgische deel van het dorp (Baarle-Hertog) vuurwerk te kopen. Het is overigens niet toegestaan om dat dan mee Nederland in te brengen, want ook dat mag alleen die drie dagen eind december. Maar in de praktijk, met een open grens en geen controle, gebeurt dat toch. Zo pakt ons op papier goede systeem dus niet altijd goed uit, hoe dichter je bij de grens komt.
Vuurwerkverbod
Vuurwerkbeleid is een punt van zorg in gemeenten bij de grenzen. Het afsteekverbod van vuurwerk komt maar langzaam tot stand. Slechts in een paar gemeenten is sprake van een regionaal afsteekverbod, dit zijn vooral de grote steden.
Gemeenten in de grensregio blijken huiverig voor een regionaal afsteekverbod en pleiten voor op zijn minst nationaal beleid. Ze verwachten daarnaast dat een verkoopverbod ook niet zal werken om het afsteekverbod te bewerkstellingen. Erik, een inwoner van de grensregio bij Duitsland, vertelt in een interview dat veel Nederlanders sowieso de grens over gaan om vuurwerk te kopen. Hij gaat ieder jaar naar Duitsland om vuurwerk te kopen, om de simpele reden dat het daar veel goedkoper is. Hij weet ook te vertellen dat uit zijn omgeving bijna iedereen vuurwerk in Duitsland koopt.
Het is ogenschijnlijk een gewoonte onder Nederlanders in het grensgebied om vuurwerk aan de andere kant van de grens te kopen. Dit bevestigt dat een verkoopverbod in Nederland het gebruik van vuurwerk niet zal stoppen, wanneer niet gecontroleerd wordt op wat men uit het buitenland hierheen haalt. Als de Nederlandse overheid dus ooit een landelijk vuurwerkverbod voor particulieren wil invoeren zal een verkoopverbod niet volstaan en moet er goed naar de grenzen gekeken worden om te voorkomen dat het vuurwerk toch in Nederland terecht komt.
Stikstof
Nationaal beleid schuurt in de grensregio natuurlijk niet alleen omtrent vuurwerk. Zo is ook over ons stikstofbeleid al jaren veel te doen. Het stikstofbeleid in Nederland is strenger dan dat in onze buurlanden. Veel boeren in Nederland vinden dit oneerlijk, want waarom mogen boeren in België en Duitsland meer stikstof uitstoten dan zij? Hoewel deze onvrede door boeren in heel Nederland gevoeld wordt, schuurt het nog erger in grensgebieden. Een koeienboer in Flevoland zal de effecten van ons beleid voelen maar de verschillen tussen Nederland en Duitsland niet snel ervaren. Boeren in de grensregio worden meer geconfronteerd met dit verschil doordat zij zelf worden beperkt, terwijl voor collega-boeren over de grens andere regels gelden. Dit voelt nog oneerlijker, doordat de uitstoot van koeien net over de grens met een bepaalde windrichting invloed kan hebben op Nederland.
Dit probleem is sterk merkbaar in Winterswijk, een hoekje van Nederland dat aan drie kanten wordt omringd door Duits grondgebied. In 2020 luidden boeren samen met bedrijven uit de bouwsector en de industrie de noodklok omdat ze zich grote zorgen maakten om de stikstofwetgeving. Door uitstoot alleen al afkomstig van Duitse boeren en vanuit de lucht (Winterswijk ligt onder een drukke vliegroute) wordt de maximale hoeveelheid stikstof in dit gebied overschreden. Hierdoor bestaat de kans dat het gebied ‘op slot’ dreigt te gaan waardoor werkzaamheden, als de bouw van nieuwe woningen, gestopt worden. Stikstof beperkt zich niet tot grenzen die getekend zijn op een landkaart, maar het beleid dat wij voeren doet dat wel. Een nationaal maximum creëert op deze manier een gevoelsmatige oneerlijkheid in de grensregio waar (zwakker) beleid van een buurland negatieve effecten heeft op de Nederlandse kant in de grensregio. De situatie aan de grens is in dit geval dusdanig anders dan in bijvoorbeeld Noord-Holland, waardoor het nationale beleid minder passend voelt.
Corona
Ook de coronacrisis heeft kreukels in de effectiviteit van nationaal beleid in de grensregio laten zien. Om de verspreiding van corona tegen te gaan en zo de bezette bedden op de IC onder een gevaarlijk niveau te houden, ging Nederland op bepaalde momenten op slot. In heel Nederland moesten scholen online onderwijs geven, was er een maximumaantal mensen in winkels en gingen cafés dicht. Op veel plekken waren de straten leeg en kwam het sociaal leven in de publieke ruimte tot stilstand. Maar niet op álle plekken, want in de grensregio gebeurde iets bijzonders. Doordat niet alle landen in Europa hetzelfde beleid voerden ontstond er een bijzondere dynamiek waar men de grens over kon steken om de regels uit het eigen land te ontlopen.
Een extreem voorbeeld hiervan zagen we in Baarle-Nassau / Baarle-Hertog. Conform het Belgisch beleid sloten de winkels in Baarle-Hertog om 12.00 uur ’s middags, net als winkels in de rest van België. In deze tijd waren de regels in Nederland soepeler dan die in België waardoor hier de winkels openbleven. Het Belgische winkelende publiek kwam na twaalven shoppen in Nederland. De burgemeester van het Belgische deel pleitte er in deze tijd voor dat het dorp als geheel dezelfde regels kon krijgen. Het verkeer van en naar het Belgische deel van het dorp verwaarloosde de effectiviteit van de beperkte openingstijden, iets waar het landelijk beleid geen rekening mee had gehouden.
Het Belgische winkelende publiek kwam na twaalven shoppen in Nederland
De uitkomst van deze situatie was dat in tijden waar de regels niet gelijk waren bepaalde restricties werden opgelegd op het winkelgedrag van inwoners. Zo was het volgens de VRT verboden voor inwoners van Baarle-Hertog om niet-essentiële winkels in Baarle-Nassau te bezoeken. Op deze manier hadden de inwoners van Baarle-Hertog dezelfde restricties als de rest van België. Woon-werk verkeer was onder bepaalde voorwaarden ook nog toegestaan, zolang werknemers een brief van de werkgever hadden of een speciaal vignet voor cruciale beroepen.
Grensregio’s uitzondering
Vanuit Den Haag is het eenvoudig om te stellen dat nationaal beleid voor iedereen werkt. Grensregio's vormen een bijzondere uitzondering op deze stelling. De aanwezigheid van twee verschillende regelgevingen in een klein gebied kan grensoverschrijdende problemen onder een vergrootglas leggen. Dit creëert in sommige gevallen een beweging van mensen en in andere gevallen een gevoel van oneerlijkheid. Beleidsmakers in Den Haag zijn zich hiervan bewust, maar een passende oplossing vinden blijft lastig voor deze gebieden.
MEER LEZEN
- Edzes, A. (2021). Samen werken aan vitale binnensteden langs de Nederlands-Duitse grens.
- Unfried, M. (2020). Waarom krijgen Nederlandse ondernemers net over de grens geen corona-uitkering?.
- Van Houtum, H. (2005). The geopolitics of borders and boundaries. geopolitics, 10(4), 672-679.