Heilige bomen

De landing op het vliegveld van Addis Abeba voelt als thuiskomen. Eenmaal in de stad blijkt er sinds mijn laatste verblijf veel veranderd te zijn. Waar koeien en geiten liepen, staat nu hoogbouw. Door de straten loopt een zelfbewuste middenklasse. Mijn oud-promotor Zewdu is geen doorsneeonderzoeker meer, maar directeur van het pas opgerichte Climate Science Center van de universiteit van Addis Abeba.

Hoe anders was het zeven jaar geleden. Klimaatverandering was een non-issue in Ethiopië. Mijn promotieonderzoek moest met intriges en leugens langs directeuren worden geloodst. Ethiopië was een straatarm land dat niet kon bevatten hoe afhankelijk het is van regen.

Rijdend door de stad is de verkeerschaos erger dan voorheen. Met internationale klimaatgelden wordt nu een spoorlijn aangelegd. Er zijn elektrische bussen besteld. In elk kantoor klinkt sustainability als toverwoord. ‘It’s about changing attitudes’, zegt de directeur van een regionaal kantoor voor rurale ontwikkeling in Bahir Dar. Ethiopië streeft Nederland, met zijn op kennis en cijfers gerichte onderwijsaansturing, voorbij.

Ethiopië wil groene energie en dus wordt de Millenniumdam in de Blauwe Nijl gebouwd. Een enorm project dat naast een waterkrachtcentrale ook irrigatiewater gaat opleveren. Egypte bekijkt de ontwikkelingen met argusogen. Uit het stuwmeer en van de geïrrigeerde velden verdampt binnenkort het water dat van groot belang is voor de Egyptische landbouw stroomafwaarts langs de Nijl. Nu de Arabische Lente Egypte heeft lamgelegd, wordt er in Ethiopië dag en nacht gewerkt. De situatie is onomkeerbaar als het stuwmeer volgelopen is. Egypte zal het dan niet meer wagen een raketaanval uit te voeren. Een breuk in de dam zou zware overstromingen veroorzaken in ZuidSoedan. Ethiopië koestert dit menselijke schild.

Wij, een door National Geographic gesponsord team van vijf wetenschappers uit Addis Abeba, Swansea (Wales), New York, Toru? (Polen) en Rotterdam, zijn op zoek naar oude bomen die vertellen over het klimaat in het verleden. Wie het klimaat van vroeger kent, kan trachten het te begrijpen. En wie het klimaat begrijpt, kan met meer begrip de toekomst tegemoet treden.

Oude bomen zijn echter zeldzaam. Ze staan voornamelijk op gronden van de Ethiopischorthodoxe kerk en worden als heilig beschouwd. Dagenlang ploegen we door de Ethiopische hiërarchie om toestemming voor boringen te krijgen. Het lukt wederom!

De bomen in Noordwest-Ethiopië vormen jaarringen door de jaarlijkse afwisseling van een nat en een droog seizoen. De breedte van de ringen vertelt over vroegere tijden van droogte en overvloed.

We richten ons echter vooral op zuurstofisotopen. Die vertellen iets over het brongebied van de neerslag. Watermoleculen (H2 O) met het zware zuurstofi sotoop (18O) regenen eerder uit en zo verandert geleidelijk de verhouding tussen 16O en 18O in een wolk die over een continent trekt.

Een verkennende studie suggereert dat er minder water uit de regenwouden van Congo komt en dat de totale neerslag in Ethiopië en Zuid-Soedan daardoor afneemt. De oorzaak ligt mogelijk bij de aan global warming gerelateerde opwarming van de Indische Oceaan, waardoor circulatiepatronen veranderen. Daarnaast kunnen veranderingen in landgebruik in Congo een rol spelen. Regenwouden houden gigantisch veel water vast, dat via verdamping en transpiratie voortdurend gerecycled wordt. Ze houden zichzelf en hun wijde omgeving vochtig. Maar regenwouden verdwijnen, met droogte tot gevolg. Waar Egypte bezorgd is over de bouw van de Millenniumdam, zou Ethiopië bezorgd moeten zijn over ontbossing in Congo.

Ooit hoorde ik iemand zeggen dat ‘heilig’ datgene is wat absoluut onopgeefbaar is en ‘zondig’ datgene wat simpelweg overbodig is. In dat opzicht verdienen de heilige bomen hun status. Ze zijn een kroongetuige van onze volstrekt overbodige milieuvervuiling.