IJzige wind in Canadese media

Geopolitiek aan de Noordpool

Door de klimaatverandering vallen bevroren vaarroutes op de Noordpool het hele jaar open en ook de winning van grondstoffen komt binnen bereik. Diverse landen maken aanspraak op een stuk van de ijstaart. Met berichten over een ‘New Cold War’ lijken de nieuwsmedia olie op het vuur te gooien. Wat is hun rol?

De Noordelijke IJszee is verdeeld tussen Rusland, Noorwegen, Denemarken, de Verenigde Staten en Canada, ook wel de Arctic Five genoemd. Met het planten van de nationale vlag op de zeebodem in 2007 maakten de Russen als eerste aanspraak op een deel van het gebied. De klimaatverandering heeft er inmiddels toe geleid dat meer landen delen van het noordpoolgebied claimen. Dat geeft regelmatig spanningen tussen staten. Zelfs China probeert zich te laten gelden in het poolgebied.

De arctische spanningen hebben ook de aandacht van nieuwsmedia getrokken. Zo schreven diverse bladen over ‘The Race for the Arctic’. Berichtgeving bepaalt grotendeels de publieke meningsvorming en daarmee het draagvlak voor politiek beleid. Dit verschijnsel wordt omschreven in de Agenda-Setting-theorie. Door hun keuze en weergave van nieuws spelen journalisten en redacties een belangrijke rol in het vormgeven van de politieke realiteit. Lezers leren niet alleen over een kwestie, maar ook hoeveel belang ze daaraan moeten hechten. De nieuwsmedia hebben het vermogen internationaal beleid van een land te legitimeren of te ontkrachten richting het publiek. Dit is terug te zien in de beeldvorming over wie de vijand of juist bondgenoot is. Dit komt voor in alle landen – ook in het doorgaans fatsoenlijke Canada.

Conflict, klimaat en Arctic Identity

We kozen vier populaire Canadese kranten en analyseerden de berichtgeving over en framing van de geopolitieke situatie in het noordpoolgebied. Daaruit blijkt een grote fascinatie voor het ‘conflict en concurrentie’-frame. Journalisten schrijven over een ‘scramble’ of ‘race’ om de Noordpool. Rusland en de Verenigde Staten worden neergezet als de voornaamste vijanden. Rusland figureert in sommige artikelen als ‘the Bear’, en de uitbreiding van de Russische krijgsmacht heet een bedreiging voor Canada te zijn. ‘Those advantages, combined with their military buildup, would leave Canada completely unable to enforce its sovereignty if Russia chose to cause problems for us.’

Uitspraken van de Amerikaanse regering over (vermeend) Arctisch territorium worden in de kranten onderuit gehaald: ‘What do you do when the U.S. Secretary of State [Pompeo, red.] gives a speech full of factual mistakes, logical inconsistencies, and gratuitous insults? Laugh? Cry? My suggestion: Ignore him. These guys don’t last.’

De Amerikanen zijn bovendien de vijand binnen het ‘klimaat versus grondstoffen’-frame, vanwege (ex-)president Trumps drieste grondstoffenbeleid en klimaatscepsis. Hier worden de Canadezen tegenover gezet als de rechtmatige en echte bewoners van de Noordpool. Het waren de Canadese Inuit die na een duurzaam verblijf van duizenden jaren als eerste de gevolgen van klimaatverandering ondervonden. ‘After living sustainably for thousands of years, the country’s Indigenous groups became some of the earliest to be hit by climate change.’ De klimaatverandering heeft directe gevolgen voor de leefgebieden van de inheemse bevolking. Omdat Amerikaans beleid hier nauwelijks rekening mee lijkt te houden, worden de VS in de Canadese media als vijand afgeschilderd: ‘Arctic riches are easier to find now. Pompeo mentioned oil, natural gas, uranium, gold, fish, and rare earth minerals […]. He even referred to Arctic “real estate” rather than land, sea and ice.’

Over de Chinese claims op het gebied schrijft een krant: 'No Arctic pretender state [zelfverklaarde Arctische staat, red.] will have a say in the vital North or travel our northern waters.’ Een ander blad kopt: ‘Yes. Canada must stand up to China.’

De zorg over de klimaatverandering die in de media bestaat, is ook zichtbaar in het Canadese beleid. De overheid grijpt daarbij regelmatig terug op de ‘inheemse kennis’ en de cultuur die nauw verbonden is met het gebied. ‘Community-based and communityled programs, as well as collections of Inuit knowledge, provide new and historical information about coastal areas.’ En: ‘Coastal waters of the Canadian Arctic are integral to Indigenous survival and culture.’

In lijn hiermee gebruiken de vier kranten het arctisch gebied om ‘de Canadese identiteit’ aan het noorden te koppelen, met aanduidingen als ‘The Great North’ en ‘part of the Maple Leaf’, verwijzend naar de Canadese vlag. Via deze weg worden territoriale claims van Canada gelegitimeerd en die van andere landen afgeserveerd: ‘Because we are, after all “the true north, strong and free” and find the notion that any part of our Arctic Archipelago should belong to anyone else, or be an international waterway, repugnant.’

Overigens gaan de vier populaire kranten niet zo ver als sommige andere, buitenlandse dagbladen, die repten over ‘the New Cold War’ op de top van de wereld. Wel zijn de Canadese bladen zeer uitgesproken over de klimaatproblematiek en de onrechtmatigheid van de claims van andere landen.

Critical politics

De Agenda-Setting-theorie suggereert dat deze beeldvorming invloed heeft op de mening van het publiek, en daarmee het draagvlak voor beleid. Diverse studies lijken dat te bevestigen. Mathieu Landriault van de University of Ottawa deed onderzoek naar de correlatie tussen mediaberichtgeving en publieke opinie en constateerde dat Canadezen gemiddeld veel belang hechten aan vraagstukken over het Arctisch gebied. Zo bleek dat, in lijn met krantenberichten, respondenten Rusland vooral als vijand zien. Wel is het overgrote deel ervoor om internationale geschillen in het gebied op te lossen door samenwerking. Van de Arctische vraagstukken wordt de cultuur het minst benoemd, maar nog altijd 62 procent van de respondenten zegt hier belang aan te hechten. Het klimaatvraagstuk scoort veel hoger: 87 procent van de Canadezen in het onderzoek maakt zich hier zorgen over. WWFCanada deed soortgelijk onderzoek en meldt dat meer dan 60 procent van de respondenten liever geen nieuwe licenties voor olie- en gasexploitatie in het Arctisch gebied ziet. Op basis hiervan kun je voorzichtig stellen dat de publieke opinie in grote lijnen overeenkomt met de berichtgeving van de nieuwsmedia.

Uit ons onderzoek blijkt in ieder geval dat vier populaire Canadese kranten in hun rapportages over de Noordpool focussen op conflicten, claims en klimaat. Niet alleen de overheid, maar ook nieuwsmedia houden zich dus via deze weg bezig met geopolitiek. Het fenomeen dat allerlei actoren geopolitiek bedrijven, heet ook wel critical politics. In Canada is geopolitiek dus overal.