Intervision: Moskou’s antwoord op het Eurovisiesongfestival

Dit artikel verscheen in september 2025 op geografie.nl. Deze geactualiseerde versie verscheen in het tijdschrift Geografie in december 2025.

Ook al had je er nooit echt zin in, het voelt toch als een belediging wanneer je niet meer uitgenodigd wordt voor de jaarlijkse buurtbarbecue. Omdat Rusland niet langer welkom was op het Eurovisie Songfestival, organiseerde het land gewoon een eigen tuinfeest: Intervision. Met een opvallende gastenlijst.

Wie dacht dat het Eurovisie Songfestival het enige grote Europese liedjesfestijn is, heeft het mis. Op 20 september 2025 blies Rusland Intervision nieuw leven in. Intervision is het Oost-Europese antwoord op Eurovision tijdens de Koude Oorlog. De aankondiging loog er niet om: ‘Top artists from across the globe come together on one stage to inspire and unite millions’. Waarom werd deze Koude Oorlog-relikwie nieuw leven ingeblazen en wat valt er af te leiden uit het deelnemersveld?

Een Oost-Europees erfstuk

Intervision is geen nieuw bedenksel, maar een erfstuk van de culturele politiek achter het IJzeren Gordijn ten tijde van de Koude Oorlog. In de context van de destalinisatie vanaf de jaren vijftig probeerden Oost-Europese staten op ideologisch verantwoorde manieren de aantrekkingskracht van westerse cultuur het hoofd te bieden. Zo ontstonden parallel aan de Eurovision Song Contest in West-Europa, ook in Oost-Europa internationale muziekfestivals, waarvan Sopot in Polen het bekendste was. 

Het was natuurlijk uit den boze voor Oost-Europese landen om lid te worden van de West-Europese European Broadcasting Union (EBU), dat het Eurovisiesongfestival organiseert. Daarom gingen zij verder in een eigen samenwerkingsverband van staatsomroepen op: de OIRT, met een hoofdkantoor in Praag. Hoewel er samenwerking was tussen de EBU en de OIRT, was die sterk ongelijk. OIRT-landen zonden wel westerse programma’s (waaronder Eurovision) uit, maar omgekeerd gebeurde dat nauwelijks: westerse omroepen vonden Oost-Europese producties vaak te propagandistisch of technisch ondermaats.

Toen een voorstel van de OIRT om een pan-Europees songfestival gezamenlijk op te zetten door de EBU werd afgewezen, besloten de Oost-Europese landen in 1965 een eigen alternatief te lanceren. Zo ontstond Intervision: in eerste instantie bedoeld als overkoepelend initiatief, maar uiteindelijk uitgewerkt als tegenhanger van Eurovision.

Eerdere edities

Echt lekker liep het niet met Intervision. De politieke ruimte in Oost-Europa was beperkt. De festivals werden oogluikend toegestaan, maar zodra culturele uitwisseling samenviel met echte mobilisatie of te veel westerse invloed, greep Moskou in. De eerste reeks Intervision werd tussen 1965 en 1969 in Tsjechoslowakije georganiseerd. Het festival werd strak geregisseerd, want lidmaatschap van de OIRT betekende staatscontrole over de deelnemende omroepen. Toch stond de deur kort op een kier voor andere landen. Tijdens de Praagse Lente van 1968 deden landen van buiten de Russische invloedssfeer mee: Oostenrijk, Zwitserland, Finland, Spanje en zelfs West-Duitsland in de geest van de Ostpolitik. Het festival symboliseerde zo culturele openheid, maar dat duurde niet lang: toen Moskou ingreep om de Praagse Lente neer te slaan, verdween ook Intervision een tijd helemaal van het toneel.

Eind jaren zeventig maakte het festival een comeback als rebranding van het Poolse Sopotfestival. Opvallend veel internationale acts hebben hieraan meegedaan, waaronder Nederland. Voor artiesten kon deelname strategisch zijn: Oost-Europese artiesten zagen het als opstap of zelfs vluchtroute naar het Westen zonder argwaan van het regime, zoals bij de Tsjechische grootheid Helena Vondráčková. Voor westerse artiesten bood Intervision toegang tot nieuwe markten achter het IJzeren Gordijn. In sommige opzichten liep Intervision daarmee voor op Eurovision. Terwijl Eurovision voorzichtig bleef, experimenteerde Intervision volop met commercialisering door inmenging van platenmaatschappijen en met grote intervalacts zoals Gloria Gaynor, The Temptations en Boney M. 

Toch hield ook deze tweede ronde niet lang stand. In 1980 viel het festival samen met een stakingsgolf in Gdańsk, die leidde tot de oprichting van vakbondsbeweging Solidarność. Toen deze beweging zich uitbreidde tot een brede protestbeweging, besloot Moskou dat het wel weer welletjes was. In 1981 werd Intervision afgelast wegens ‘economische en sociale spanningen’ en keerde niet terug. 

De revival in Moskou

Waar Rusland Intervision tweemaal de kop indrukte toen het te politiek werd, staat het land nu zelf aan het roer met haar eigen politieke doelstellingen. In het regelement staat expliciet als doelstelling om de banden tussen de deelnemende landen aan te halen. Hoewel Rusland vond dat op Eurovision waarden getoond werden die ‘elk normaal mens vreemd vindt' (de feministische Russische inzending van 2021 laten we dan maar even buiten beschouwing), bood het festival Rusland een uitgelezen kans het eigen imago bij een Europees miljoenenpubliek op te krikken. Toen die mogelijkheid wegviel, nam Rusland het heft in handen met een eigen gastenlijst.

Die ‘gasten’ vormden een bont gezelschap. Om te beginnen waren er de landen uit het Gemenebest van Onafhankelijke Staten (GOS), een soort losse vriendengroep van voormalige Sovjet-klasgenoten die nog steeds in een gezamenlijke groepsapp zitten: Belarus, Kazachstan, Kirgizië, Oezbekistan en Tadzjikistan. Leden van de groep die al jaren niks gezegd hadden, Armenië, Azerbeidzjan en Moldavië, reageerden ook nu niet. Servië, dat van twee walletjes eet, kwam wel. Ook aanwezig waren verre vrienden die ideologisch raakvlakken hebben met Rusland, zoals Cuba, Venezuela en Vietnam.

Dan waren er nieuwe vrienden, de BRICS-landen. Brazilië, Egypte, Ethiopië, Saudi Arabië, de Verenigde Arabische Emiraten en Zuid-Afrika kwamen allemaal, hoewel een aantal wel erg laat gehoor gaf aan de Russische uitnodiging. Ze namen ook wat introducees mee, zoals Colombia, Kenia, Madagaskar en Qatar. Toch wilde Rusland vooral pronken met nieuwe invloedrijke vrienden: China en India beloofden namelijk ook te komen.

Op elk feest is er die hele aanwezige figuur waarvan iedereen zich afvraagt waarom hij is uitgenodigd, en nog meer waarom hij ook daadwerkelijk is verschenen. Op Intervision zijn dat misschien wel de Verenigde Staten. Howard zou namens dat land optreden, ware het niet dat de vermeende zoon van Michael Jackson uiteindelijk om ‘persoonlijke redenen’ afzegde. De plaatsvervangende VS-act, de in Australië geboren Vasiliki Karagiorgos, artiestennaam Vassy, werd enkele minuten voor haar optreden teruggeroepen, en wel door de Australische regering.

Alles onder controle

Het was een smetje, want Rusland liet niets aan het toeval over om er een gezellige avond van te maken. De drempel om deel te nemen was laag: iedereen die in eigen land een zender achter zich weet te scharen, mocht een inzending aanmelden – zelfs als particulier. Wel moest de artiest een ‘nationale ster’ zijn, te bewijzen met links naar Wikipedia en YouTube. De liedjes werden vervolgens zorgvuldig door Moskou gecureerd op hun Intervision-waarden, waaronder ‘traditionele familiewaarden’. Zo was zeker dat er geen verdwaalde drag queen zou verschijnen. Nummers die nationale trots of internationale vrede uitdroegen werden aangemoedigd. Venezuela speelde daarop
in met het nummer Fiesta de la Paz. Het Kremlin zelf stuurde de ultranationalistische zanger Shaman. Op de dag van de finale zouden de inzendingen eigenlijk al hits moeten zijn. Het publiek was uitzinnig, maar vermoedelijk minder internationaal dan de vlaggetjes deden vermoeden. Tijdens de tussenact, terwijl de stemmen werden geteld, zong een dame met Braziliaanse schmink vol overgave mee met een Russische smartlap. Oordeel vooral zelf over de liedjes, maar weet dat het oordeel van het publiek er niet toe deed. De winnaar werd gekozen door een internationale jury. Een mix van muziekprofessionals en staatslieden uit alle deelnemende landen, onder wie de Colombiaanse oud-minister van Cultuur en huidig dienend ambassadeur in Moskou. De procedure om tot een winnaar te komen, bleef tot de uitzending geheim. Ook de artiesten hadden geen idee. Dat bleek wel toen de Chinese inzending gewonnen dacht te hebben, nadat het eerste jurylid zijn punten verdeelde. Op Rusland kon niet gestemd worden, omdat dit ongastvrij zou overkomen. Tegelijkertijd kwam het goed uit om een verdacht hoge of juist gênant lage klassering te voorkomen. Uiteindelijk won Vietnam met een act die opvallend veel gelijkenissen vertoonde met de winnaar van Eurovision dit jaar. Achteraf bleek dat de Vietnamese inzending eerder in eigen land viraal was gegaan met een LGBTQ+ videoclip. Die was vast niet met de aanmelding meegestuurd.

Internationale vrienden

Wie er won, maakte uiteindelijk ook weinig uit. Niet alleen omdat de organisatie van de volgende editie tussendoor al door Saoedi-Arabië geclaimd was. Nee, meedoen zei meer dan winnen. Intervision past in een bredere strategie, in reactie op sancties en isolatie, om te laten zien dat er alternatieven bestaan voor het dominante westerse machtsblok. Met dit festival wil Rusland vooral benadrukken dat het internationaal nog altijd vrienden heeft. Alle deelnemende landen willen, in meer of mindere mate, goede betrekkingen met Moskou onderhouden. Meedoen met een muziekshow is dan een redelijk vrijblijvende manier om dit te laten zien, zonder dat er verdragen hoeven te worden ondertekend. In dat opzicht sluit Intervision opvallend aan bij de functie van het Eurovisiesongfestival als internationale reclamezuil, waar landen aan hun imago kunnen werken. Op Intervision kan Rusland zich profileren als wereldwijde verbinder, binnen de kaders die het zelf bepaalt. Benieuwd hoe de Saoedi’s dat volgend jaar gaan aanpakken. 

• intervision.world/en/songs-en