Lidmaatschap Europees Parlement als carrièrestap

Met de aanstaande Europese verkiezingen in mei – de achtste sinds 1979 – zal de samenstelling van het Europees Parlement flink veranderen. Politieke loopbanen in het EP en elders lijken steeds verder te ontvlechten. Dit kan verdere integratie bemoeilijken omdat nationale en Europese politici zo steeds meer van elkaar vervreemden.

Als het nieuwe Europarlement aantreedt, is dat een momentopname in 751 loopbanen. Voor sommige parlementsleden is dit de start van een politieke loopbaan, voor de meesten gaan er echter andere gekozen functies aan vooraf. Vervolgens kan de carrière in het Europees Parlement een enkele zittingsperiode beslaan (of zelfs minder), maar ook een veel langere periode. En ten slotte is er nog een leven na het EP.

Een Europarlementariër laat sporen na door functies, teksten, rapporten en stemmen. Zijn/haar succes hangt onder andere af van de persoonlijke ambitie en politieke vaardigheid. Die ambitie kan gericht zijn op een prominente positie in het Europees Parlement zelf, maar ook op terugkeer in de nationale politiek via het opstapje van het EP. En politieke vaardigheden kan het EP-lid al opgedaan hebben in de lokale, regionale en/of nationale politiek in het land van herkomst. Daarnaast wordt het succes bepaald door de fractie waarvan iemand deel uitmaakt en de nationale partij die de kandidatuur mogelijk maakte en die ook voor volgende carrièrestappen in de politiek van cruciaal belang is.

Een Frans lid van het Europees Parlement deelde zichzelf en zijn collega’s na ruim tien jaar ervaring op in vier groepen: (1) leden die zich in het Europees Parlement warmlopen voor een politieke carrière in eigen land; (2) leden die daar een glorieus verleden hebben liggen; (3) door nationale partijen gestuurde lieden die als apparatsjiks op Europees niveau opereren; en (4) de categorie waartoe hij zichzelf rekende: ‘de mensen die hebben besloten van hun Europese parlementaire mandaat het centrum van hun politieke activiteit te maken’. Dergelijke typeringen keren vaak terug. Ze focussen op de intenties van betrokkenen. Maar die worden vaak in de weg gestaan door geldende praktijken en institutionele hindernissen. En ze blijken aan verandering onderhevig.

Kenmerken

Het Europees Parlement is over het algemeen hoogopgeleid. De helft van de EU15-leden in 2004-2006 had minstens een masterniveau, 20 procent een doctoraat. De leden van de nieuw toegetreden staten hadden nog veel hogere onderwijskwalificaties. De gemiddelde leeftijd bedroeg 53 jaar en iets meer dan 30 procent was vrouw (sterk gestegen vanaf 1979). Heel wat leden hadden van jongs af aanzienlijke internationale ervaring (12 procent van de tertiaire opleidingen werd gevolgd buiten het land van herkomst). De gemiddelde verblijfsduur in het EP was geleidelijk gegroeid en bedroeg 6,6 jaar (1 juli 2006). De leden hadden dus in doorsnee minstens één herverkiezing meegemaakt.

Invloed

Invloed binnen het Parlement wordt afgemeten aan de leidende posities in het Bureau (het eigen bestuursorgaan van het EP) en in de fractie. Daarnaast is het voorzitterschap van commissies gewichtig, net als het rapporteurschap (samenstellen van het rapport van een parlementaire commissie over een bepaald onderwerp). Ook schaduwrapporteurs spelen een belangrijke rol; zij schaduwen de rapporteur voor andere fracties. Op de website van het Europees Parlement is per persoon informatie te vinden over deze activiteiten.

De genoemde bestuurstaken en andere prestigieuze activiteiten in het EP worden in toenemende mate uitgevoerd door leden met een hoog opleidingsniveau en een veel langer dan gemiddelde ervaring in het Parlement: het zijn echte politieke professionals, vooral binnen de Europese arena.

Stempraktijk

De prominente leden domineren de gang van zaken in het EP, maar allen stemmen. Verreweg de meesten zitten in fracties en organiseren zich als delegaties van nationale partijen binnen de fractie, bijvoorbeeld de leden van het CDA binnen de fractie van de Europese Volkspartij.

Europese parlementariërs hebben doorgaans drie doelen: door zetten van eigen beleidsvoorkeuren, herverkiezing, en zelfpromotie in het veld van politieke beroepen. Voor beleidsoverwinningen moeten zij in het Parlement zelf aan de slag, voor herverkiezing zijn ze vooral afh ankelijk van de nationale partij. Voor zelfpromotie kunnen ze terecht in de fractie en het verdere Europese beleidscircuit, of bij de nationale partij en het omliggende beroepenveld. Het kiessysteem voor de Europese verkiezingen in elk land kan individuele kandidaten meer of minder ruimte bieden om zich te profileren. Daardoor manifesteert de invloed van de nationale partijen zich verschillend binnen de Europese fracties.

In hoeverre laten Europarlementariërs zich leiden door fractie dan wel nationale partij? In het zittingsjaar 1999-2000 werd bij 1031 stemmingen fractiegewijs gestemd door 82 procent van alle leden afkomstig uit 55 nationale partijen in veertien lidstaten (Luxemburg niet meegeteld). De fractiediscipline blijkt groot: 87 van de 100 stemmen conformeerden zich aan het fractiestandpunt. Dit is toch wel opmerkelijk in zo’n enorm gezelschap met tal van opvattingen, verschillende achtergronden, en standpuntbepalingen met veel stemmen van buiten. In 1 procent van de gevallen werd het fractiestandpunt gevolgd tegen de standpunten van de nationale partij in. In de 13 procent waarin de fractie de eenheid in het Parlement niet kon handhaven, kwam dat bijna steeds doordat de nationale partij er een ander standpunt op nahield, in 3 procent van de gevallen volgde een lid zijn eigen koers. Hieruit blijkt in ieder geval dat het Parlement behoorlijk gedisciplineerd tot besluitvorming in staat is. Dit beeld klopt nog steeds, ondanks EUuitbreidingen en veranderingen in het fractielandschap.

Uit een ander onderzoek over de hele vijfde zittingsperiode komt een soortgelijk beeld naar voren. Al bleken vooral jongere leden de fractiediscipline regelmatig te doorbreken – met name tegen de tijd dat er in eigen land verkiezingen in aantocht waren en bij voorstellen waarin verdergaande integratie aan de orde was. Vermoedelijk ging het om politici die het oog gericht hadden op terugkeer in de nationale arena. Het klaarstomen van jonge talenten in het Europese Parlement door nationale partijen (typische Nederlandse voorbeelden waren indertijd CDA-politici Eurlings en Verhagen) zou daarmee bijdragen aan het ondermijnen van steun voor verdere Europese integratie in het Europese Parlement. Of dit in het geval van Eurlings en Verhagen ook opgaat, weten we niet. Het huidige stemgedrag is per EP-lid beschikbaar op de site van Vote Watch EU.

Koppeling parlementen

In gelaagde bestuursorganisaties als federale staten en de EU is de onderlinge relatie tussen de lagen belangrijk voor het functioneren van het geheel. Die komt onder andere tot uiting in de loopbanen van politici. Zo schuiven politici in Zwitserland heel vaak door van kantonaal naar federaal niveau, maar in Canada vrijwel niet van provinciaal naar federaal niveau Doorschuiven van het overkoepelende niveau naar regionale of plaatselijke functies is betrekkelijk zeldzaam en betreft dan meestal topfuncties. Hoe zit dit in de EU?

Een gecombineerd lidmaatschap van EP en nationaal parlement was in de begintijd gewoon, maar is dat steeds minder; combinaties met het lidmaatschap van een regionale of plaatselijke raad of burgemeestersambt komen nog wel voor. Van de leden van het Europees Parlement uit de vier grootste landen in de periode 1979-1994, had de helft geen eerdere ervaring in een parlement. Bij het Verenigd Koninkrijk lag het percentage wat hoger, bij Frankrijk en Italië wat lager; de Duitse afvaardiging zat daartussenin.

In de loop van de tijd is overal het aandeel leden met eerdere ervaring in een parlement afgenomen. Er lijkt sprake van een tendens; zo had in 1999 en 2004 twee derde van de Duitse toetreders tot het EP geen eerder mandaat in de Bundestag of de Länder. De afvaardiging uit de voormalige Oostbloklanden in 2004 (voor hen de eerste keer) telde juist een groot aantal exparlementariërs in eigen land, onder wie velen met ministeriële ervaring – eigenlijk vergelijkbaar met de samenstelling van het ‘eerste’ EP in 1979. Maar bij de oudere lidstaten is de trend van steeds meer toetreders tot het EP zonder eerdere politieke ervaring in eigen land nadrukkelijk aanwezig, ook in Nederland. Het gaat kortom de Canadese kant op. Dat maakt het functioneren van het geheel niet gemakkelijker.

Het Europees Parlement lijkt in toenemende mate het speelveld van op Europees niveau gespecialiseerde politieke professionals. Dit kan op zichzelf een factor worden die verdere Europese integratie bemoeilijkt: het prikkelt politici in de nationale arena tot tegenwerking.