In Nederland zijn, anders dan in de andere Europese steden van het onderzoek, Somaliërs niet oververtegenwoordigd in een bepaalde stad. De meeste Somaliërs wonen in Amsterdam, Rotterdam, Tilburg en Den Haag. Officieel zijn er momenteel 33.750 Somaliërs in Nederland, maar dat is exclusief degenen die niet over de juiste papieren beschikken, zoals de hoofdrolspeler in een van de strips, Baashi. Het aantal fluctueert omdat er een vrij grote migratiebeweging plaatsvindt van Somaliërs vanuit Nederland naar Engeland. Er wordt vaak onderscheid gemaakt tussen ouden nieuwkomers. De eerste groep arriveerde in de jaren 90, op de vlucht voor de burgeroorlog in hun geboorteland. In 2007 volgde een tweede immigratiegolf vanwege de aanhoudende spanningen in de regio. De meeste Somaliërs vragen asiel aan, de rest komt in het kader van gezinshereniging.
Meet the Somalis
Stripverslag van de levens van Somaliërs in Europa
Strips kunnen abstracte discussies over oorlogen, vluchtelingen en asielbeleid letterlijk tot leven brengen voor een breed publiek. Onlangs verscheen er een reeks van veertien stripverhalen over het dagelijkse leven van Somaliërs in zeven Europese steden – mooi materiaal voor in de klas.
Baashi ontvlucht zijn land omdat hij niet voor de islamistische Al-Shabaab wil vechten. Via mensensmokkelaars ontsnapt hij naar Nederland. Hij blijkt echter niet te voldoen aan de criteria van de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) en leeft daarna op straat, zonder toekomst. Er zijn vele Baashis in Nederland en de rest van Europa. Zijn waargebeurde verhaal vormt een van de veertien strips in de reeks Meet the Somalis, die spelen in zeven Europese steden. De strip over Baashi brengt de abstracte discussies over het dilemma van de uitgeprocedeerde asielzoeker letterlijk tot leven. Niet alle stripverhalen in de reeks zijn zo somber als dat van Baashi. Ze laten vooral zien hoe het dagelijkse leven van verschillende Somaliërs in Europa er uitziet. Soms gaat het om specifieke migratiegerelateerde onderwerpen, soms om universele thema’s zoals de liefde of de opvoeding van je kinderen.
Verslag in stripvorm
Meet the Somalis maakt deel uit van een grootschalig onderzoeksproject At Home in Europe. Aanleiding was een kwantitatief onderzoek onder moslims in Europa door Open Society Foundations. Daarin bleek dat in alle onderzochte Europese landen Somaliërs er het slechtst voor stonden qua werkloosheid en opleidingsniveau, en dat ze de laagste participatie in de samenleving hadden. OSF besloot een kwalitatief vervolgonderzoek te laten uitvoeren om de redenen daarachter te vinden. In Amsterdam, Kopenhagen, Helsinki, Leicester, Londen, Malmö en Oslo werd uitvoerig met Somaliërs gesproken; wij voerden het onderzoek in Amsterdam uit.
Een belangrijk streven was de onderzoeksresultaten creatief te communiceren om ze met een breed publiek te kunnen delen. De gebruikelijke publicatievorm bij wetenschappelijk onderzoek, een boek of artikel, is lang niet voor iedereen leesbaar of aantrekkelijk. Daarom werd ervoor gekozen een aantal van de levensverhalen van Somaliërs in stripvorm te gieten.
In het onderwijs worden steeds vaker strips gebruikt, bijvoorbeeld om jongeren op een eenvoudige manier kennis te laten maken met vreemde talen. Leerlingen kunnen moeilijke woorden die ze niet kennen in een context plaatsen door de aanwijzingen in beelden. Dat werkt vooral goed wanneer leerlingen al bekend zijn met de stripserie in hun eigen taal. Strips worden ook gebruikt om moeilijke, of zware onder werpen toegankelijk te maken voor een breed publiek en zijn in toenemende mate een populair middel om politieke en journalistieke verhalen te communiceren. Bekende voorbeelden zijn Palestine van Joe Sacco en Perspepolis van Marjane Satrapi.
Palestine
De auteur van Palestine positioneert zich als westerling in een wereld die compleet anders is dan hij gewend is
Joe Sacco wordt vaak de uitvinder van de oorlogsreportagestrip genoemd. Hij won de American Book Award voor Palestine (1996), een indringende strip over de West Bank en de Gazastrook. Hij bezocht deze gebieden tussen december 1991 en januari 1992 en tekende in twee maanden tijd verhalen op die laten zien hoe het alledaagse leven in de bezette gebieden zich voltrekt, soms van minuut tot minuut. De strip toont de dagelijkse strijd, vernedering en frustratie van Palestijnen, als groep maar ook als individu.
Sacco positioneert zichzelf in Palestine heel duidelijk als de westerling die naar het Midden-Oosten gaat en geconfronteerd wordt met een heel andere werkelijkheid dan hij gewend is. Hij refereert regelmatig aan Edward Saids boek Orientalism, Western Conceptions of the Orient, en houdt de lezer een spiegel voor over de beelden die wij hebben van de Ander. Behalve over de Gazastrook (Palestine, 1996, Footnotes in Gaza, 2009) maakte Sacco ook beeldverhalen over de oorlog in Bosnië (Safe Area Gorazde, 2000, en The Fixer, 2003).
Een ander voorbeeld is Persepolis, een autobiografische grafic novel van Marjane Satrapi, een Iraanse vrouw die nu in Frankrijk woont. Het gaat over haar jeugd in Iran tijdens en na de Islamitische Revolutie. Er is later ook een film van gemaakt.
Strips als Palestine en Persepolis hebben duizenden lezers bekend gemaakt met een conflict, met wat het betekent om in onderdrukking te leven en ze zijn erin geslaagd culturele barrières te verkleinen, iets waarin wetenschappelijk onderzoek niet altijd succesvol is.
In de media worden Somaliërs steevast in verband gebracht met terrorisme, piraterij en vrouwenbesnijdenis
Meet the Somalis
De stripverhalenreeks Meet the Somalis werd in opdracht van de OSF gemaakt door antropoloog/schrijver Benjamin Dix en kunstenaar Lindsay Pollock. Gedurende zes maanden interviewden zij Somali’s in de zeven Europese steden die deel uitmaakten van het onderzoeksproject At Home in Europe. Zij stelden de mensen die ze ontmoetten vier vragen. Hoe zag je leven eruit in Somalië voordat je vertrok? Hoe en waarom ben je vertrokken? Hoe heb je de aanpassing in Europa ervaren? Hoe ziet je hedendaagse leven eruit als een Somaliër in deze Europese stad?
Dit resulteerde in persoonlijke, intieme verhalen gebaseerd op interviews die plaatsvonden bij mensen thuis, in hun eigen omgeving. Het zijn verhalen van individuen, gezinnen, jonge en oude mensen, arme en rijke mensen, meer en minder religieuze mensen en eerste en tweede generatie Somaliërs. Lindsay Pollock nam foto’s van mensen, interieurs, cafés en andere ontmoetingsplekken om ze zo nauwkeurig en waarheidsgetrouw te kunnen natekenen.
Levensecht
Met hun strips hopen Benjamin Dix en Lindsay Pollock meer begrip te creëren voor de situatie van Somaliërs in Europa. Er zijn maar weinig westerlingen die iets weten van de Somalische gemeenschap in Europa; in de media worden Somaliërs steevast in verband gebracht met allerlei grote en beladen thema’s zoals terrorisme, piraterij, vrouwenbesnijdenis en oorlog en trauma. Meet the Somalis probeert mensen in contact te laten komen met Somaliërs van vlees en bloed, voorbij de clichébeelden. De strips geven inzicht in waarom Somaliërs in Europa zijn, hoe ze hier zijn gekomen, waarom ze hun land hebben verlaten en hoe lastig het is om te settelen in een voor hen compleet nieuwe en onbekende samenleving. Maar bovenal roepen de strips empathie op en kweken ze begrip voor de moeilijke weg die sommige mensen moeten afleggen om ergens een veilig bestaan op te bouwen.
De strip Baashi is geschikt om in de bovenbouw te discussiëren over asielbeleid en uitgeprocedeerde asielzoekers. Volgens de wet mogen deze mensen niet in Nederland zijn, maar ze zijn er wel en kunnen vaak niet terug naar huis. Hoe met dit dilemma om te gaan?
In de onderbouw is de strip te gebruiken om de menselijke kant van het asielbeleid te benadrukken. Laat leerlingen de strip lezen in de klas en daarna discussiëren over wat opvalt aan het leven van de geportretteerde Somaliërs. Wat zijn de problemen waar ze tegenaan lopen? Als basis voor deze discussie kun je de vragen gebruiken die de makers van de strips aan de Somaliërs hebben gesteld. Je kunt de leerlingen ook laten nadenken over het verschil tussen hun levens en die van de geportretteerde Somaliërs.
Aanvullend lesmateriaal is te vinden op www.vluchtelingenwerk.nl/
wat-wij-doen/educatie.
MEER WETEN
Het onderzoeksrapport over Somaliërs in Amsterdam is te vinden op de website van OSF www.opensocietyfoundations.org/reports/somalis-amsterdam. De stripverhalenreeks Meet the Somalis is in het Engels en het Nederlands (de verhalen die spelen in Amsterdam) te downloaden op: www.opensocietyfoundations.org/multimedia/meet-the-somalis.