Rwanda: de reconstructie na de genocide

In oktober won het boek De boom met de bittere bladeren van Ruth Erica de Glazen Globe, de prijs voor het beste geografische boek. Het verhaal speelt in Rwanda, 14 jaar na de genocide in 1994. Zie ook het net uitgekomen nummer van Geografie. Na de volkerenmoord moesten de Rwandezen hun land en samenleving weer opbouwen. Dat gebeurt op heel eigen wijze.

Anders dan veel Afrikaanse landen zijn de landgrenzen van Rwanda geen overblijfsel van de Berlijn Conferentie (1884-1885). Ze dateren van het pre-koloniale koninkrijk Rwanda. De bevolking van Rwanda bestaat uit drie stammen: de Hutu, Tutsi en Twa. Deze groepen zijn etnisch hetzelfde, maar onderscheiden zich door sociale klassen gebaseerd op economisch vermogen (en daarbij vaak beroepen). Deze traditionele klassenmaatschappij heeft echter meer weg van een standenmaatschappij, aangezien de klasse waarin iemand wordt geboren het beroep bepaalt. In de koloniale tijd heeft België de verschillen tussen de groepen benadrukt door ze te registreren en te categoriseren. Dit gebeurde op basis van uiterlijke verschillen, die er eigenlijk niet waren, aangezien er geen onderscheid is in etniciteit. Na het vertrek van de Belgen nam de discriminatie in Rwanda verder toe en liepen de spanningen tussen de groepen op. Het resulteerde uiteindelijk in de Rwandese genocide in 1994. De volkerenmoord heeft honderd dagen geduurd.

Wederopbouw

Na de genocide moesten de Rwandezen hun land en samenleving weer opbouwen. In 2000 initieerde de regering de Rwanda Visie 2020, voor de wederopbouw en ontwikkeling van het land binnen twintig jaar. Daaruit vloeiden allerlei programma’s voort, onder andere gericht op een snel herstel van de infrastructuur en sociale woningbouw voor de ontheemde families. Het bekendste programma is Umuganda, een vrije dag voor alle burgers om verplicht de straten en leefomgeving schoon te maken. Door Umuganda is Rwanda in Afrika bekend geworden om zijn schone en veilige straten. Ook het sociaal kapitaal, het sociaal netwerk van mensen en groepen met gedeelde waarden, is erdoor versterkt. De mensen die zijn aangeklaagd voor genocide, zijn berecht binnen het Gacaca-stelsel, een traditioneel rechtssysteem in gemeenschappen, waarbij stamhoofden een belangrijke rol spelen. Veel Afrikaanse landen kennen zo’n rechtssysteem, maar er zijn er weinig die het hebben geformaliseerd zoals in Rwanda. Verder kent de hoofdstad Kigali twee autovrije dagen en kunnen inwoners op deze dagen een gratis consult krijgen bij een dokter. Verder heeft Rwanda het gebruik van plastic tasjes al sinds 2008(!) uitgebannen. Ook heeft de overheid stevig geïnvesteerd in educatie; bijna een vijfde van de nationale begroting wordt hieraan uitgegeven. Tegenwoordig gaat 95% van de Rwandese kinderen naar school en 73% van de bevolking kan lezen en schrijven. Daarnaast heeft de Rwandese overheid een programma geïntroduceerd van ‘een koe per familie’. Het eerst geboren vaarskalf (vrouwelijke kalf) van een gekregen koe wordt aan de volgende familie in het programma gegeven. Deze slimme toevoeging maakt het programma goedkoop en duurzaam, aangezien de voorraad kalven (bijna) oneindig is. Koeien zijn belangrijk voor de rurale Rwandese bevolking, omdat ze een bestaan ondersteunen, maar ze zijn ook cultureel van grote waarde.

Etniciteitsverbod

De overheid heeft ook een controversiële maatregel ingevoerd, namelijk het ‘etniciteitsverbod’. Het is in Rwanda verboden te praten over etniciteit, om deze kwestie te verbannen uit de publieke sfeer. Het verbod van overheidswege zou gevaarlijk kunnen zijn omdat de bestaande discriminatie dan enkel uit het zicht verdwijnt en er niet vrijuit over kan worden gesproken. Aan de andere kant kan dit beleid de Rwandese standenmaatschappij ontmantelen, waardoor elke Rwandees gelijke kansen krijgt.

Rwanda heeft het pad van conflict naar vrede zelf genavigeerd; het land heeft gebruik gemaakt van zijn traditionele, pre-koloniale gewoontes en gebruiken. De oneindige dag- en nachtdrukte die het kapitalisme met zich meebrengt heeft het land afgewezen in het belang van het welzijn van de gemeenschap. Maar niet alles is conservatief. Rwanda gaat een project ontwikkelen genaamd ‘Kigali innovatie stad’, een nieuw modern district waar Rwanda’s nieuwe hoogopgeleide bevolking kan komen te werken. Het moet de economie een boost geven. Deze gezonde mix van traditie en progressiviteit geeft Rwanda een identiteit en een prachtige toekomst.

Een eerdere versie van dit artikel verscheen in Girugten.