Studiereis Brazilië 2025: Economische activiteiten in Minas Gerais

In oktober 2023 ondernam een groep aardrijkskundedocenten een studiereis naar Brazilië. In 2025 staat weer een excursie op de rol, die aansluit bij de eindtermen havo en vwo. Dit keer ligt de nadruk op de deelstaat Minas Gerais en initiatieven voor verduurzaming van de mijnbouw, landbouw, industrie en transport. Nederland is daar op diverse manieren bij betrokken.

Het programma van de studiereis begint 12 oktober in Rio de Janeiro, waar aandacht is voor het leven van de bewoners van de vele favelas in de stad. Naast wandelingen door de volkswijken bestaat de mogelijkheid enkele bewoners beter te leren kennen in hun woning. Met een tolk wordt hier duidelijk hoe het beeld van buitenstaanders kan verschillen van de perceptie van bewoners. 

De reis eindigt op 25 oktober in het door planoloog Lucio Costa en architect Oscar Niemeyer ontworpen regeringscentrum Brasilia. Naast een bezoek aan enkele iconische gebouwen staat ook hier contact met de bevolking op het programma.

Het meest bijzondere deel van de reis bevindt zich echter tussen twee wereldsteden in, namelijk een bezoek aan de in Nederland minder bekende deelstaat Minas Gerais.

Mijnbouw

Minas Gerais is het belangrijkste mijnbouwgebied van Brazilië, met een rijke geschiedenis in het delven van mineralen als ijzererts, lithium, goud, grafiet en bauxiet. Het is een van de grootste producenten van ijzererts ter wereld en de mijnbouwindustrie speelt een cruciale rol in de economie van de deelstaat. De mijnen zijn voornamelijk geconcentreerd in de zogeheten Iron Quadrangle, het ‘ijzeren vierkant’, waar zowel lokale als internationale mijnbouwbedrijven actief zijn. De deelnemers brengen onder andere een bezoek aan een open pit lithiummijn.

De Braziliaanse mijnbouwsector kampt net als elders met milieuproblemen en het besef dringt door dat een duurzamere aanpak van de grondstofwinning noodzakelijk is. Damdoorbraken van de afgelopen tien jaar vestigden de aandacht op de risico’s van mijnbouwactiviteiten in Brazilië. Tijdens de reis gaan wordt de plek van de ramp bij Brumadinho bezocht. Hier stortte in 2019 een damwand in waardoor een stortvloed aan giftig mijnafval vrijkwam en 270 mensen de dood vonden. De focus in de mijnbouw ligt steeds meer op duurzaamheidsinitiatieven en innovatieve technologieën om de impact op het milieu te minimaliseren. Ook Nederland is daarbij betrokken. Het Dutch Technical Team for Damsafety (DTTD) in Minas Gerais, een publiek-private samenwerking (pps) tussen de Nederlandse overheid, bedrijfsleven en kennisinstellingen, richt zich op het bevorderen van veiligheid en duurzaamheid bij damconstructies en -beheer. DTTD zal uitleg geven over de maatregelen waaraan het heeft bijgedragen.

Landbouw

Minas Gerais is ook goed voor 53% van de koffieproductie in Brazilië (2023). De regio’s Sul de Minas en Cerrado de Minas staan bekend om hun hoogwaardige koffiebonen. De koffiesector heeft in 2024 echter aanzienlijk geleden onder de gevolgen van El Niño. Er viel veel minder neerslag, wat leidde tot watertekorten, vertraagde groei en een tegenvallende koffieoogst. Dit heeft niet alleen economische gevolgen voor de Braziliaanse koffieboeren, maar leidt mondiaal tot hogere koffieprijzen.

Klimaatverandering versterkt de effecten van El Niño, met onvoorspelbare weerspatronen, hittegolven en droogteperiodes. Dit creëert onzekerheid over de koffieproductie op lange termijn en maakt aanpassingsstrategieën essentieel. Er wordt geïnvesteerd in waterbesparende technologieën, de ontwikkeling van droogteresistente koffierassen en diversifiëring van gewassen. Daarnaast zouden boeren baat hebben bij betere weersvoorspellingsmodellen en financieringsprogramma’s om risico’s te beperken. Op de lange termijn is internationale samenwerking nodig om de impact van klimaatverandering op landbouw te beheersen en de koffieproductie te verduurzamen.

Ook soja en suikerriet zijn traditioneel belangrijke gewassen in Minas Gerais. De soja wordt voornamelijk geteeld in het noorden en westen van de deelstaat en dient in hoofdzaak als veevoer. Dankzij moderne landbouwtechnieken en investeringen in infrastructuur is de sojaopbrengst de afgelopen jaren flink toegenomen. De grootschalige teelt van suikerriet is bestemd voor de productie van suiker maar ook ethanol. Deze wordt als biobrandstof bijgemengd bij alle benzine die in Brazilië aan de pomp te krijgen is. In het reisprogramma staan bezoeken gepland aan zowel een koffieplantage als een grootschalige agribusiness waar suikerriet wordt verbouwd.  

Groene waterstof

Minas Gerais speelt een belangrijke rol in de energietransitie van Brazilië. Zo wordt er volop groene waterstof geproduceerd met hernieuwbare energie. De groene waterstof is weer een belangrijke grondstof én energiebron in andere sectoren, bijvoorbeeld bij de productie van kunstmest en staal en in de transportsector, waar steeds meer zware vrachtwagens worden aangedreven door brandstofcellen op (groene) waterstof in plaats van diesel. Port of Rotterdam en de overheid van Minas Gerais hebben in oktober een memorandum van overeenstemming (MoU) getekend inzake de energietransitie en toepassingen van groene waterstof voor de export van afgeleide groene producten. In het reisprogramma is ook ruimte gemaakt om de industrie rondom groene waterstof te bezoeken.

Excursie

In november vindt de volgende UN Climate Change Conference (COP30) plaats in Belém in Brazilië. De studiereis naar Minas Gerais biedt inzicht in Braziliaanse initiatieven om tot duurzame ontwikkeling te komen binnen een traditionele economie. De diversiteit en bereidheid tot transitie maken de deelstaat een fascinerend studiegebied voor docenten aardrijkskunde, die hiermee inzicht krijgen in de complexe interacties tussen natuurlijke hulpbronnen, economie en duurzaamheid.

Studiereis naar Zuidoost- en Centraal-West Brazilië

Van 11 tot en met 26 oktober organiseert het KNAG samen met SRC Reizen een 16-daagse reis naar de megastad Rio de Janeiro, deelstaat Minas Gerais en de federale hoofdstad Brasilia. 

Bekijk het programma

• Reissom KNAG-leden: 4100 euro per persoon
• Reissom niet-KNAG-leden: 4200 euro per persoon
• (Optioneel toeslag eenpersoonskamer: 898 euro per persoon)
 

De bedragen zijn onder voorbehoud van prijsveranderingen. 
Inbegrepen: vluchten, vervoer ter plaatse (inclusief chauffeur en een Portugees en Engelssprekende gids), overnachtingen in hotels in tweepersoonskamers op basis van logies en ontbijt.  
Niet inbegrepen: lunches, diners en reis- en annuleringsverzekering.

Aanvullende informatie

• Wijzigingen in het programma voorbehouden
• Uiterlijk 1 mei aanmelden via SRC Reizen
• Deze reis gaat door bij 20 of meer deelnemers
• De reis valt onder verantwoordelijkheid en voorwaarden van SRC Reizen
• Je boekt de reis direct bij SRC Reizen, daar kun je ook terecht met praktische vragen over de reis, inschrijving of betaling
• Het KNAG en aardrijkskundedocenten Hugo Kramer en JanHendrik Wolters verzorgen de aardrijkskundige inhoud van de reis, zoveel mogelijk gekoppeld aan de eindtermen van het examenprogramma aardrijkskunde havo en vwo. Voor vragen over het programma kun je terecht bij Hugo Kramer (hugo.kramer@gmail.com) of JanHendrik Wolters (jbmwolters@hetnet.nl)