Uithangbord voor de aardrijkskunde: Bosatlas Nederland van Boven

Ieder jaar verschijnt er voor de feestdagen een nieuwe Bosatlas. Dit jaar is dat de Bosatlas Nederland van Boven. Zijn wij blij?

Jelle Brandt Corstius maakte in De Wereld Draait Door ongegeneerd reclame voor de atlas die hij even tevoren als eerste ontving. Maar uit zijn verhaal zullen de meeste Nederlanders vrees ik opmaken dat atlassen iets zijn voor gekkies, iets voor negenjarigen die niet buitenspelen maar dromen van stadjes in Siberië. En als er één atlas is waarvoor dat juist niet opgaat, is het wel de Bosatlas Nederland van Boven. Om maar met de deur in huis te vallen: zelden zo’n fris en leuk aardrijkskundeboek in handen gehad. Terug van het voetbal, slootjespringen of chillen met de matties, kan iedere jongere in deze atlas wel iets van zijn gading vinden – over de eigen omgeving of over een onderwerp dat aanspreekt. En dat alles verpakt in kleurige kaartjes en figuren en vaak geinige beelden. Opnieuw heeft Noordhoff gekozen voor foto’s van Karel Tomeï. Zijn sterkste tonen patronen en ritmes in het landschap, het liefst in close-up. Ze zullen niet-geografen het meest aanspreken, doordat ze steeds weer verrassen. Maar de atlas bevat ook een aantal luchtfoto’s die niet inzoomen op een enkel onderwerp, en die – in de geest van een luchtfotograaf als Siebe Swart – een landschap tonen dat bestaat uit een verzameling elementen.

Andere doelgroep

De Bosatlas Nederland van Boven verscheen een jaar na de Bosatlas van de energie, ongeveer tegelijk met de start van de tweede reeks van het VPRO televisieprogramma Nederland van Boven. De eerste tv-reeks was in 2011/2012 een overweldigend succes. Aardrijkskunde bleek een groot deel van de Nederlanders aan te spreken en vanuit dat oogpunt is het begrijpelijk dat Noordhoff samenwerking heeft gezocht met de VPRO. Op het eerste gezicht lijkt de atlas het vijfde deel in de reeks thematische Bosatlassen, maar nee. Waar in de andere atlassen met de onderwerpkeuze steeds rekening wordt gehouden met alle partijen die materiaal aanleveren en de atlassen financieren, lijken de samenstellers, Henk Donkers en Henk Leenaers, nu de vrije hand te hebben gekregen. De locaties en onderwerpen die in de televisieserie aan bod komen, zijn niet meer dan een leidraad. En dus pakken de auteurs uit met thema’s die zij belangrijk achten. Zo is een boek ontstaan dat leuk en aansprekend voor niet-ingewijden is en toch laat zien waar het in de aardrijkskunde om draait. Daar is geen lange aanloop voor nodig. Na een voorwoord van de uitgever en een kaart waarop de twintig thema’s in de atlas aan een locatie in Nederland zijn gekoppeld, knalt het los. In een spread met vier eenvoudige kaartjes wordt het fundament van Nederland neergezet. Het is geologie voor dummies, maar vertelt wel precies wat de gemiddelde Nederlander over het onderwerp zal willen weten. Twee hoofdstukken verder komen het weer en klimaat aan de orde. Aan de hand van kaartjes van het aantal zomerse dagen en het aantal vorstdagen wordt inzichtelijk gemaakt wat het effect van de Noordz e is – zonder verwijzing naar Köppens klimaatsysteem, volkomen helder.

Is het allemaal perfect? Natuurlijk niet. De wind komt er bijvoorbeeld een beetje karig af. Er is wel aandacht voor zware storm, maar de overwegende windrichting ontbreekt. En een kaart laat zien dat de meeste regen valt in de hoge gebieden, zoals de Veluwe, en in de buurt van de grote steden. Maar de uitleg ontbreekt.

Bosatlas van Nederland

Een vergelijking met de in 2007 verschenen Bosatlas van Nederland is haast onvermijdelijk. De inhoud van beide atlassen is in de basis dezelfde, al verschillen ze aanzienlijk in omvang en daardoor in prijs. De Bosatlas Nederland van Boven beslaat 252 pagina’s en is daarmee nog niet half zo dik als de ‘gewone’. De Bosatlas Nederland van Boven is een Bosatlas van Nederland ‘light’. Verschillen zitten deels in de onderwerpkeuzen. Zo is het hoofdstuk ‘Onderwijs, cultuur en godsdienst’ (OCG) vervangen door ‘Evenementen’ en komt een woord als kunst niet meer voor in het trefwoordenregister. Wel zijn delen van OCG ondergebracht in andere hoofdstukken. In ‘Nieuwkomers’ is bijvoorbeeld een kaartje opgenomen met het aantal moskeeën per plaats – het zijn er 453 in totaal – en een van de ontkerkelijking. Het lijkt me niet dat de ontkerkelijking nu uitsluitend de allochtonen aan te rekenen is, maar vooruit, de plek naast de kaart met moskeeën is verdedigbaar. Voorts zijn de onderwerpen veel minder ver uitgewerkt. Dit kan voor de gemiddelde lezer overigens een voordeel zijn. De Bosatlas Nederland van Boven beperkt zich meer tot de hoofdzaken, waardoor de lezer niet verdwaalt in allerlei details. Daarmee is het een heel duidelijke atlas. En eentje die zichtbaar toegesneden is op een ander publiek.

Plezier

Jelle Brandt Corstius had bij DWDD helemaal niet zo opgewonden hoeven doen over de kaart met het percentage volleyballers per gemeente. Dat er vooral in het noorden en oosten van Nederland wordt gevolleybald, wisten we al sinds 2007. Want in de Bosatlas van Nederland is exact dezelfde kaart opgenomen. Toch is de inhoud zeker geen oude koek. Het hoofdstuk ‘Maakbaar Nederland’ laat in zes kaarten voorbeelden zien van herstel van natuurwaarden (Tiengemeten), compensatie voor de natuur (Hedwigepolder) en ruimte voor water (Noordwaard). Het zijn actuele onderwerpen binnen het subhoofdstuk ‘Inpolderen en ontpolderen’. Het hoofdstuk ‘Fort Nederland’ toont ringwalburgen, kastelen, vestingsteden en waterlinies. Mooi compact bij elkaar en zeker een inspiratiebron om straks in het voorjaar direct op de fiets te springen. Ik ben niet compleet, maar dit toonden mijn Bosatlassen niet eerder. En als we terugkeren naar de neerslagkaart van Nederland, valt op dat deze niet meer is gebaseerd op het langjarige gemiddelde van 1971-2000, maar op dat van 1981-2010. Blijkt het in Bedum (Groningen) veel minder te regenen dan vroeger. En in Ossenzijl (Overijssel) juist veel meer. Ik weet niet waarom, maar ik weet het nu wel.

De Bosatlas Nederland van Boven verlangt redelijk wat werk van de echt geïnteresseerde lezer, maar beloont dat met uren plezier. In de kaarten zijn prachtige wetenswaardigheden te vinden die al snel prikkelen tot speuren op internet en in boekenkast of bibliotheek. Bij de drie kaartjes van ‘Blauwe Stad’ staan twee zinnen toelichting. Hoe zat het ook alweer? Blauwestad, het onfortuinlijke woonproject aan het Oldamtmeer in Groningen, heeft 442 duizend treffers in Google; op Funda staan er vijftien woningen te koop en misschien moet ik maar eens op zoek naar een nieuwere editie van De Graanrepubliek van Frank Westerman, omdat hij daaraan het hoofdstuk ‘De blauwe revolutie’ heeft toegevoegd.

Ook op school is de Bosatlas Nederland van Boven interessant. Niet zoals de andere thematische Bosatlassen als naslagwerk voor de leerlingen bij het maken van werkstukken, maar juist door de vragen die deze verzameling kaarten oproept.

En dus moet ik concluderen dat ik blij ben met weer een Bosatlas.