Yorkshire Dales van zuid naar noord

Noord-Engeland is nat. Lees waarom een reis naar de Yorkshire Dales toch echt de moeite waard is, juist voor geografen. De wandeltochten zijn gemaakt in drie jaar tijd, telkens in een ander seizoen.

Het is traditioneel Engels platteland met vele kilometers aan stenen muurtjes en overal schapen. Er wordt stevig dialect gesproken en lokale tradities en festiviteiten zoals fell running en sheep shows worden in ere gehouden. Het Yorkshire Dales National Park (kaart) ligt in de Pennines, een noord-zuid lopend gebergte in Noord-Engeland. Hierdoor valt er veel regen, kleuren de dalen erg groen en zijn er flinke watervallen. Ook vind je er mooie voorbeelden van u-dalen en karstverschijnselen.  

Malham

Vanaf Skipton trekken we in oktober 2016 noordwaarts de Yorkshire Dales in. De hellingen glooien, de stenen muurtjes golven mee en in de dorpjes liggen de huizen rond een village green (meent). Het is een idyllisch landschap totdat Malham Cove opduikt. Ineens is daar een 70 meter hoge, witte kalkstenen wand. Al een paar eeuwen trekt Malham Cove bezoekers, en zelfs in de regen zijn wij niet alleen. De meeste toeristen blijven beneden in het dal. De klim omhoog over een trap die is aangelegd naast de wand, is ook best pittig. Maar het uitzicht van bovenaf loont de moeite.  

De Cove is ontstaan op de breuklijn tussen schalies (kleisteen) aan de zuidkant en kalksteen in het noorden. De zachte schalie erodeerde veel sneller dan de kalksteen. Het hoogteverschil is nog versterkt door glaciale erosie. Ook in de laatste ijstijd reikte het ijs tot Noord-Engeland. De Cove is vermoedelijk ontstaan door de eroderende werking van smeltwater dat in grote hoeveelheden over de rand stroomde. Vandaag de dag ligt er een droogdal boven op het plateau. Het water stroomt nu ondergronds en onderaan de wand komt het stroompje Malhem Beck tevoorschijn. Tijdens de ijstijden was de bodem bevroren en ging al het smeltwater over de top om naar beneden te denderen bij de Cove. De ijskap heeft ook limestone pavements gevormd. Het ijs schoof alle zachtere gesteentes en bodem weg van de hardere kalkstenen laag. Deze werd later afgedekt met löss en andere leemrijke bodems, waarna verwering een natuurlijk ‘plaveisel’ vormde. Bovenaan Malham Cove ligt een grove variant met veel spleten.  

Op de breuk ligt ook Gordale Scar. Vanaf de weg loop je een stukje over een weide langs een riviertje en komt dan net na een bocht in een tot dan toe verborgen smalle kloof van 1,5 kilometer. Hier heeft het smeltwater zich weten in te snijden in de kalksteen. Na regen ontstaan er watervallen.

Voorbij de breuk, op het hoogland, wordt het ruig. Zowel op het hoogland ten noorden van Malham als op de moors, de hoger gelegen open gebieden rondom Ingleborough bestaat de ondergrond uit kalksteen, waarin hemelwater snel wegzakt. Hierdoor zijn er weinig beekjes en ander oppervlaktewater. Het is dan ook vrij leeg land. Weinig woningen, weinig wegen. Wel zie je overal kalkstenen kliffen, kloven, pavements, grotten, potholes, noem maar op. De een met een nog gekkere naam dan de ander. Ook liggen er oude veeroutes, paden met aan beide zijden een muurtje om het vee makkelijk doorheen te leiden, bijvoorbeeld richting de markt. De drang om de muurtjes rond de velden in een rechte lijn te bouwen, was bijzonder sterk. Steekt er een stuk kalksteen uit of ligt er een andere natuurlijke sta in de weg, dan lopen de muurtjes gewoon door.

Ribblesdale & Three Peaks

In juli 2018 arriveren we met stralend weer op de camping midden in Horton-in-Ribblesdale, zetten ons tentje op en genieten van het uitzicht op Ingleborough aan de ene en Pen-y-ghent aan de andere kant. De derde van de Yorkshire Three Peaks, Whernside, ligt wat noordelijker. Eerst beklimmen we Pen-y-ghent (694 m). We lopen door velden en langs muurtjes, maar net voor de top is het even klimmen en klauteren over stenen. Ondanks de geringe hoogte voelt het als een berg. Het uitzicht rondom is prachtig. Terug in de pub naast de camping vraagt iemand wat we van het bier vinden. Het blijkt de brouwer te zijn. Het kampeerveld heeft ondertussen een metamorfose ondergaan. Het staat ramvol tenten. De dag erop is namelijk de charity walk van het Rode Kruis. Honderden mensen lopen gesponsord de Three Peaks-rondwandeling van 24 mijl (38,6 km). Wij zijn niet zo dapper en willen het bij twee toppen houden.

De trein brengt ons van Horton naar Ribblehead. Daar begint onze tocht bij het Ribblehead-viaduct. Met 24 bogen en een hoogte van 32 meter is het een indrukwekkend staaltje bouwkunst. De spoorlijnen in Groot-Brittannië werden aangelegd door navvies, werklui die meetrokken met het werk. Op de lijn Settle-Carlisle ligt dit viaduct, oorspronkelijk Batty Moss geheten, vlak naast de tunnel bij Blea Moor. Er werkten 900 navvies aan dit traject. Zo’n 2000 mensen woonden in tijdelijke werkkampen verspreid over het gebied. Uit de namen blijkt wel hoe afgelegen deze kampen lagen: Sebastopol, Belgravia, Jericho, Jordan, Salt Lake City. De navvies hadden een slechte naam: hard living and hard drinking. Ze kregen redelijk betaald, maar de werkomstandigheden waren zwaar en vaak levensgevaarlijk. Bij de bouw van de Settle to Carlisle-lijn tussen 1869 en 1876 kwamen tientallen arbeiders om door ongelukken, vooral bij het Ribblehead-viaduct, vechtpartijen en een pokkenuitbraak.  

Op naar Whernside, met 736 meter de hoogste piek. De stemming zit er goed in onder de lopers van de sponsortocht. Iedereen geeft elkaar aanmoedigingen om de lange en zware tocht te volbrengen. Terwijl wij eigenlijk net zijn begonnen met lopen. Whernside ligt in de wolken en tijdens de klim moet de regenjas aan. In de mist trekken we over de langgerekte top, bedenken er zelf het uitzicht op de Ierse Zee bij en dalen weer af.

Via een mooi u-dal bij Chapel-le-Dale komen we in het karstgebied dat Ingleborough (723 m) als het ware omringt. De top zelf is van gritstone (gritsteen). Mooie potholes, verticale schachten ontstaan door chemische verwering, leiden even af van de vermoeide voeten. In optocht lopen we de laatste piek op. Het is best lastig terrein en hoe hoger we komen, des te rotsiger het wordt. Het pad is flink geërodeerd. Er zijn zelfs een paar staalkabels aangebracht om iets makkelijker naar boven te komen. Ook ditmaal geen beloning op de top, maar mist en harde wind. Je kunt aan meerdere kanten afdalen. Het is zo mistig dat we de gps moeten gebruiken om het juiste pad naar beneden te vinden. Dan is er ineens weer zicht en dalen we over een glooiende helling in een flauw zonnetje af naar de rivier.

De Yorkshire Three Peaks trekken al decennia duizenden wandelaars. Alle voetstappen samen met de grote hoeveelheden regen die in the Pennines vallen, leggen een grote druk op de paden. Langs de route worden de wandelaars dan ook regelmatig gevraagd om een financiële bijdrage voor het onderhoud van de paden. De drukte kunnen we ons een dag later al bijna niet meer voorstellen. Er heerst een ultieme zondagsrust in Crummackdale, hemelsbreed toch maar een paar kilometer van Ingleborough af. Dat er in het Upper Crummackdale geen verharde weg loopt, zal hier zeker mee te maken hebben. Net als het feit dat de vallei doodloopt in een ‘amfitheater’ van kalkstenen kliffen. Een steil pad brengt ons op uitgestrekte limestone pavements.

Al dat kalksteen is niet alleen leuk voor dagjesmensen en toeristen. Dat besef komt op maandagochtend al zeer vroeg, wanneer zware trucks volgeladen met kalksteen uit de Horton Quarry over de enige weg door het dorp rijden en alles doen trillen.     

Swaledale

De moors in Swaldale, die we in mei 2019 aandoen, zijn gevormd op Millstone Grit, vrij grove silicarijke zandsteen en schalies uit het Carboon, vaak gebruikt voor molenstenen. Het laat slecht water door en dat is bepalend voor de natte veenbodems die erop ontstaan zijn. Het gesteente zelf is vooral zichtbaar op de bodem van beken en riviertjes. En in alle muurtjes langs de percelen. Af en toe piept er wat kalksteen tussen het gritsteen door. Zoals bij de Buttertubs, waar diepe potholes liggen.

We zijn in Keld, op een boerderijcamping aan de Swale-rivier. Op weg naar het washok kom je langs de stal waar de laatste lammetjes van dit voorjaar geboren worden. De boer rijdt met zijn quadbike door de velden en heeft het razend druk met zo veel schapen. De rivier gaat hier door een kloof(je) en er zijn talloze stroomversnellingen en watervalletjes. Aan de oever ligt een steen bloot waarop je golfribbels ziet. Ooit was de stroming hier zo traag dat deze ribbels in het zand achtergebleven en uiteindelijk versteend zijn. Grappig dat zo’n plek dan weer zichtbaar wordt door erosie vanwege snelstromend water.

Er hangt een postertje op de camping: Sheep Dog Demonstrations, every Thursday 6.30pm. Dat willen we zien. Regardless of weatherconditions staat er nog bij. In de stromende regen staan we op een veld net buiten Hawes in het Wensleydale. De herder blijkt een lokale boer, hondentrainer en deelnemer aan internationale schapenhondenwedstrijden. Lola, Keef en nog een paar honden luisteren perfect naar hun fluitjes (elke hond heeft er een) en dirigerenn de soms wel erg koppige schapen altijd waar ze heen moeten. Zelfs een klein groepje schapen afzonderen van de kudde lukt. Ondertussen vertelt Richard Fawcett over de boerderij, de Dales, de honden en hun training. Als hij wat korter van stof wil zijn, omdat het toch wel erg nat is, geeft het toegestroomde publiek aan dat dit echt niet nodig is. Het is een feest om te zien hoe de herder en honden perfect samenwerken.

Om van het Wensleydale in het Swaledale te komen, nemen we de lokale bus over de Buttertubs Pass. De weg slingert omhoog de moors op. Omdat er schapen op de weg kunnen lopen, rijdt de bus langzaam. Toch schrikt een van de schapen zich kapot als de koplampen de hoek om komen. Het dier springt hoog op, hups, over de vangrail zo het ravijn in… Als we omkijken blijkt er gelukkig nog een soort lagergelegen plateautje te zijn, voordat het echt steil naar beneden gaat. 

De Buttertubs Pass zat in het parcours van de Tour de France in 2014, en ook bij het WK wielrennen van 2019 zou de klim bedwongen worden. Het was toen echter hondenweer. Onder aan de klim stond de weg flink onder water en de route werd omgelegd. Mathieu van der Poel reed de alternatieve route in de stromende regen en moest met een hongerklop de winst aan zich voorbij laten gaan.

De lokale bus brengt ons van Keld naar Muker. Het zijn alle twee plaatsjes van niks en de bus komt er niet vaak. Maar door de inzet van een actieve groep ov-promotors en de verkoop van kaartjes aan ramblers (wandelaars) blijft er busvervoer beschikbaar voor de lokale bevolking.

Leegstand

We lopen langs de Swale. De velden staan vol met schapen die naar het riviertje zijn vernoemd. Ze hebben een zwarte kop met een witte snuit. Bij de lammetjes is ook de snuit zwart. In het Swaledale liggen nóg meer muurtjes dan in de andere dalen. Ook staan er opvallend veel stenen schuren in de hoeken van percelen. Voorheen waren er vochtige hooilanden langs de rivieren, en iets hogerop ommuurde percelen. In de veldschuren (dus niet bij de boerderij) stonden wat koeien op stal met hun hooi. De mest van de koeien ging op het hooiland. De schapen liepen zomers op de fells, boven de laatste ommuurde percelen, en werden in de winter naar het dal gehaald. Na het lammeren, wat meestal in het open veld gebeurt, konden ze weer hogerop terecht. Nu houden de meeste boeren geen koeien meer. Schaalvergroting in de landbouw en zulke kleinschalige boerderijen als hier gaan lastig samen. Veel boeren hebben een tweede baan om het inkomen aan te vullen. De meer afgelegen boerderijen staan regelmatig leeg. Halverwege Muker en Keld zien we eigenlijk alleen nog ruïnes. Al blijken dit deels overblijfselen van oude loodmijnen. Misschien dat het nieuwe Engelse landbouwbeleid in de Dales een positieve uitwerking zal hebben. Directe, op productie gebaseerde subsidies zoals binnen de EU gebruikelijk zijn, worden sinds de Brexit afgebouwd en vervangen door milieu- en biodiversiteitssubsidies.  

De rivier snijdt zich in en verdwijnt tussen de bomen. Op de kaart staat Kisdon Force aangegeven. We lopen een modderig en steil zijpaadje af naar de rivier. De waterval stort zich naar beneden in een groen bemoste en beboste kloof. We struinen er rond en vinden al snel wat stenen met kleine fossielen erin. Mijn vriend draait wat grotere stenen om. Blijkt er in eentje een mooie afdruk van een boom te staan. Of meer precies: de afdruk van een wortel van een wolfsklauwboom die 320 miljoen jaar geleden groeide. De rest van de tocht zeulen we dus die steen mee. Te mooi om te laten liggen.

Vandaag gaat de tocht omhoog, de fells op. Eerst zijn er nog ommuurde weilanden met schapen waar we door en langs lopen. Een ooi staat aan de ene kant van de beek te blaten en haar twee lammeren aan de andere kant. Wie zou er overgestoken zijn? Wat later zit een lam met z’n kop vast in een hek. Die is blij dat wij langs komen. Dan, boven het laatste muurtje, de moors. Hier loopt nog af en toe een schaap. Het landschap wordt ruiger en de uitzichten weidser. Er zijn geen bomen, alleen grassen, wat heide en zompig veen. Wat ook ontbreekt zijn boerderijen of andere gebouwen. Op eentje na dan. De Tan Hill Inn. Aan een oude packhorse trade route ligt daar Britain’s highest inn op 528 meter (1732 feet) boven zeeniveau. Ooit de kroeg waar mijnwerkers hun loon verdronken, nu een pleisterplaats voor toeristen. De overeenkomst is op zijn minst dat op deze winderige, desolate plek mensen graag naar binnen willen. Dat het kan spoken op deze hoogte blijkt later, in november 2021. De zestig bezoekers van een vrijdagavond met live muziek moeten uiteindelijk het hele weekend blijven. Ze zijn ingesneeuwd. 

BRONNEN

• Yorkshire Dales National Park - Places to go and things to see in the Dales : Yorkshire Dales National Park
• https://www.yorkshiredales.org.uk/places/ribblehead_viaduct/
• https://www.railwaymuseum.org.uk/objects-and-stories/navvies-workers-who-built-railways
• https://www.northernarchaeologicalassociates.co.uk/ribblehead-navvy-camps-earthwork-survey
• The Yorkshire Three Peaks - Yorkshire Dales National Park : Yorkshire Dales National Park
• De Spittles zetten vol in op wodka van schapenmelk, Niels Posthumus, Trouw, 16 mei 2022
• Working sheepdog demonstrations | Richard Fawcett | Yorkshire Dales
• Gritstone - Wikipedia