Engels neefje Zandmotor 

Brug naar georganiseerde terugtrekking 

De Nederlandse Zandmotor heeft een buitenlands neefje gekregen. De Engelsen gaan er een stukje Noordzeekust mee beschermen. Ze willen zo tijd kopen om op de (middel)lange termijn bebouwing landinwaarts te verplaatsen – georganiseerde terugtrekking dus. 

Op 5 december 2013 kreeg de Engelse Noordzeekust de zwaarste stormvloed in 60 jaar voor de kiezen. Het water kwam 2 meter hoger dan normaal en de enorme golven namen flinke happen uit de kust. De kliffen bij Norfolk in East Anglia liepen flinke schade op. De zandbuffer bij de Bacton Gas Terminal, waar een derde van het Britse gas aan land komt, werd zowat gehalveerd en een paar honderd huizen en bedrijven bij de dorpen Bacton en Walcott liepen onder water. De storm veroorzaakte langs de hele oostkust grote schade; er braken tientallen dijken door. 

Kusterosie is hier al eeuwenlang een probleem. In een dorp verderop gleed 770 jaar geleden al een kerk van de kliffen af de zee in. De kerk die ervoor in de plaats kwam, trof eind 19e eeuw hetzelfde lot. De kliffen van zacht sediment kalven door de stijgende zeespiegel (klimaatverandering) en bodemdaling nog steeds in een flink tempo af. Toen de Bacton Gas Terminal in de jaren 1960 werd gebouwd, stond die 100 meter van de zee af. Vóór de zware storm van 2013 was dat al geslonken tot 20 meter en erna tot 10 à 15 meter. Er moest dus nodig wat gebeuren. Veel gas uit het Engelse deel van de Noordzee komt op deze plek aan land en hier ligt ook de aansluiting op de gasnetwerken van België en Nederland waardoor buitenlands gas geïmporteerd wordt. 

Zandmotor 

De Engelsen bekeken allerlei mogelijkheden om de kusterosie een halt toe te roepen zoals rotsblokken en betonnen zeeweringen. Ze kozen uiteindelijk voor een Nederlandse innovatie: een zandmotor. Het Nederlandse adviesbureau Royal HaskoningDHV, dat betrokken was bij de Zandmotor voor de Zuid-Hollandse kust, maakte een ontwerp voor de Engelse kust bij Bacton. Een zandmotor is een techniek waarbij een groot schip (sleephopperzuiger) op daarvoor aangewezen plaatsen zand van de zeebodem opzuigt en dat vervolgens opbrengt op het strand of de vooroever. Bulldozers schuiven het zand daarna op de gewenste plek en maken het strand hoger en breder. Golven, getijden en zeestromen verspreiden het zand daarna geleidelijk over de kust. Zo ontstaat er een natuurlijke verdedigingswal die de kust beschermt tegen verdere erosie. De zandmotortechniek (waarvoor men in het Engels de term sandscaping gebruikt) is een voorbeeld van ‘bouwen met de natuur’. Je helpt de natuur een handje door zand aan te voeren, maar daarna doen natuurlijke processen hun werk. Behalve bescherming wil men met sandscaping ook kansen creëren, bijvoorbeeld voor natuur en recreatie. Een extra voordeel van zandige oplossingen is dat er geen harde constructies van bijvoorbeeld beton achterblijven die later moeten worden opgeruimd. 

Kleine neefje 

Jaap Flikweert, Flood and Coastal Management Adviser van Royal HaskoningDHV, noemt dit project het ‘kleine neefje’ van de Nederlandse Zandmotor (met een hoofdletter). Het is namelijk veel bescheidener van omvang. De sleephopperzuiger van Van Oord heeft afgelopen zomer 1,8 miljoen kubieke meter zand op het strand gespoten. Daarmee kun je het Wembley Stadion zowat vullen, maar het is minder dan 10 procent van de Nederlandse Zandmotor. Bovendien heeft de Engelse variant ook een andere vorm: hij steekt niet ver de zee in en heeft geen lagune. Flikweert: ‘De morfologie van dit stukje Engelse kust leent zich daar niet voor. De kust heeft hier maar een smal ondiep gedeelte en duikt daarna snel omlaag. Uitsteken in zee is dan onmogelijk. De ver in zee stekende vorm van de Nederlandse Zandmotor was een experiment om zo veel mogelijk dynamiek te genereren en daarvan te leren. Er is nog een verschil. Het idee om voor de gasterminal een zandbuffer aan te leggen en daarna natuurlijke processen de stranden bij de dorpen te laten versterken, werkte wel volgens onze modelberekeningen, maar ging te langzaam. Daarom hebben we het strand bij de dorpen alvast iets opgehoogd via traditionele zandsuppletie. In de loop der tijd zullen die stranden verder versterkt en onderhouden worden door zeestromen die zand aanvoeren vanuit de zandbuffer voor de terminal.’ Bij de gasterminal werd het strand 7 meter opgehoogd, bij de dorpen Bacton en Walcott 4 meter. Flikweert schat dat de gasterminal voor de komende 15 tot 20 jaar beschermd is. Daarna zou er een tweede suppletie kunnen volgen, maar dat is misschien niet nodig als Engeland tegen die tijd is overgeschakeld op niet-fossiele energiebronnen. Flikweert noemt dit een vlaggenschipproject: ‘Het is mogelijk de opmaat naar nog veel meer zandmotorprojecten in het Verenigd Koninkrijk, en elders op de wereld.’ 

De zandmotor beschermt niet alleen de gasterminal en de dorpen, maar herstelt ook de recreatiestranden en de duinen. De stranden trekken toeristen; vlakbij liggen enkele recreatieparken. De duinen bevorderen de biodiversiteit. 

Twijfels 

Ruim een maand nadat het project was opgeleverd, sloegen herfststormen al weer stukken strand weg. In de media rezen twijfels. Werkte deze voor Engeland nieuwe aanpak wel? En was de 19 miljoen pond die het project gekost had geen weggegooid geld? Flikweert: ‘We hebben metingen laten verrichten door het Nederlandse bedrijf Shore dat ook de Zandmotor monitort. De gegevens zijn nog niet volledig geanalyseerd, maar het ziet ernaar uit dat het strand zich gedraagt zoals verwacht. Herfststormen verplaatsen het zand van de wreef naar de teen van het strand. Daar doet het nog steeds zijn werk, namelijk golven breken. Het zand is niet uit het kustsysteem verdwenen naar dieper water. Onder rustiger omstandigheden, vooral in de zomer, brengen golven, getijden en stromingen het zand weer terug op het strand. Toen we dat uitlegden aan onze klanten is de kritiek verstomd.’ 

Ondertussen gaan de processen die kusterosie veroorzaken gewoon door en worden ze zelfs erger. Door klimaatverandering stijgt de zeespiegel en worden stormen en overstromingen heviger. Flikweert: ‘Dit project stopt de kusterosie niet. Er komt een moment dat gemeenschappen als Bacton landinwaarts verplaatst moeten worden naar hoger gelegen gebieden. Dit project geeft hen meer tijd om zich daarop voor te bereiden.’ 

Kustmanagement 

Voor de hele Britse kust (12.429 km) zijn een jaar of tien geleden Shoreline Management Plans (SMP’s) opgesteld die inschattingen maken van de overstromingsrisico’s, en bijbehorende voorstellen voor kustbeleid. De plannen zijn vooral belangrijk voor de delen die gevoelig zijn voor kusterosie: 1800 km. De hele kust is daartoe onderverdeeld in honderden policy units. Niet op basis van administratieve grenzen maar op basis van sedimentbewegingen en kustprocessen. Voor elke eenheid zijn er vier opties: 

• Hold the line (HTL), vasthouden aan de bestaande kustlijn door de huidige kustverdediging te handhaven of te versterken; 
• Advance the line (ATL), zeewaartse verplaatsing van de kustlijn door de aanleg van nieuwe kustverdedigingswerken; 
• Managed realignment (MR), georganiseerde terugtrekking en landinwaartse verplaatsing van de kustlijn inclusief verdedigingswerken en nederzettingen; 
• No active intervention (NAI), geen investeringen in bestaande of nieuwe kustverdedigingswerken. 

De opties kunnen in de loop der tijd verschuiven. Op de korte termijn kan men bijvoorbeeld vasthouden aan de bestaande kustlijn (HTL), maar voor de middellange termijn kiezen voor georganiseerde terugtrekking (MR) en voor de lange termijn kan men afzien van investeringen (NAI). 

Pijn 

De vaststelling van het kustmanagementplan voor de kuststrook bij Norfolk waar Bacton en Walcott liggen, verliep destijds zeer moeizaam, vertelt Flikweert, maar uiteindelijk accepteerde men het idee dat het niet haalbaar en betaalbaar is om voor elk stukje kust vast te houden aan Hold the line. Georganiseerde terugtrekking (MR) is de beleidslijn voor de (middel)lange termijn voor beleidseenheid 6.11, waartoe de dorpen Bacton en Walcott behoren. De huidige kustverdedigingswerken gaan nog 20 tot 40 jaar mee. Daarna worden ze niet vervangen. Flikweert: ‘Het pijnlijke is nu dat het rijk handhaving van de kustlijn niet meer wil betalen omdat de baten niet opwegen tegen de kosten, en lokale gemeenschappen geconfronteerd worden met de hoge kosten van relocatie die ze niet kunnen opbrengen. De 15 à 20 jaar tijdwinst zijn voor de nationale en lokale overheden en voor de mensen zelf dus essentieel om verplaatsing te organiseren. Dat is niet alleen een technisch maar ook financieel en sociaal ingewikkelde operatie waarmee nog geen ervaring is opgedaan.’ 

Georganiseerde terugtrekking 

Flikweert is momenteel bezig met een landelijk project van de Engelse Environment Agency om de Shoreline Management Plans te actualiseren. ‘We gaan het hele land rond om met lokale kustbeheerders de situatie ter plekke te checken. Georganiseerde terugtrekking is bijna overal het belangrijkste bespreekpunt. Het leeft hier absoluut. En op sommige plaatsen is het al aan de orde. Voor Fairbourne in Wales worden er concrete plannen voor ontwikkeld. Wij hebben daar meegewerkt aan het Coastal Adaptation Masterplan. Georganiseerde terugtrekking zou daar in de komende 40 jaar werkelijkheid kunnen worden.’ Zie ook Geografie september 2019 en de volgende pagina’s.

BRONNEN

• Barkham, P. 2019. Norfolk slows down coastal erosion with sandscaping scheme. The Guardian, 20 september.
• Nicholson, A. 2019. Sand washed away just one month after 19m sandscaping project. Eastern Daily Press, 1 oktober.
• North Norfolk Disctrict Council et al 2012. Kelling to Lowestoft Ness. Shoreline Management Plan.
• Shiryaevskaya, A. 2019. Can Millions of Tons of Sand Save a Gas Terminal From the Sea? Bloomberg, 24 juli. Zie bloomberg.com/news/articles/2019-07-24/can-millions-of-tons-of-sand-save-a-gas-terminal-from-the-sea
• RoyalHaskoningDHV 2019. Innovatieve zandmotor beschermt Engelse kust bij Norfolk tegen erosie en overstromingen Zie royalhaskoningdhv.com/nl-nl/nederland/nieuws/nieuwsberichten/innovatieve-zandmotor-beschermt-engelse-kust-bij-norfolk-tegen-erosie-en-overstromingen/9907