Geografie in het examen

Net voor de start van de examens werd bekend dat havisten op het eindexamen Nederlands doorgaans met name teksten uit de Volkskrant voorgeschoteld krijgen en vwo’ers vaker uit het NRC Handelsblad. Bij aardrijkskunde geldt hetzelfde, maar telt ook Geografie mee.

Bij het ontbijt vraagt Roos, de dochter van Barend Köbben, kaartenmaker van Geografie, of hij toevallig iets weet over gentrificatie in Williamsburg (NY), want daarover hadden ze een vraag op het examen. Ja, daar weet hij wel wat van, want hij heeft eens een kaartje gemaakt van het onderwerp. Blijkt dat kaartje in het eindexamen te staan. De hele eerste opgave van het examen vwo eerste tijdvak 2014 is gebaseerd op het verhaal ‘The epicenter of cool. Williamburg in Brooklyn’ van Irina van Aalst en Rianne van Melik uit Geografie januari 2012. Leuke vraag trouwens, met bronvermelding van Geografie en auteurs, maar helaas voor Barend zonder vermelding van de cartograaf.

Nederlands

NU.nl en Scholieren.com analyseerden alle havo- en vwo-examens Nederlands sinds 2003 en concludeerden dat het havo-examen met name teksten uit de Volkskrant bevatte en het vwo-examen uit het NRC Handelsblad. Van de teksten op de havo-examens kwam 37,5 procent uit de Volkskrant en 18,8 procent uit opinieblad HP/De Tijd. In vwo-examens was 10 procent van alle teksten uit de Volkskrant, bijna een derde (31 procent) uit het NRC Handelsblad en 13,8 procent uit opinieblad De Groene Amsterdammer.

Volgens Alex van de Kerkhof, examenmaker bij Cito, komt dit verschil doordat artikelen in het NRC Handelsblad abstracter en academischer van aard zijn. Vwo-examens Nederlands bevatten sowieso meer teksten uit verschillende bronnen. Tussen 2003 en 2013 kwamen de vwo-teksten uit dertien kranten en opiniebladen, en die van de havo-examens uit negen bronnen.

Aardrijkskunde

Thea Hooyman, Rob Adriaens & Bart Pijpers beschreven in het aprilnummer van Geografie hoe de examens aardrijkskunde tot stand komen. Het College voor Examens (CvE) stelt jaarlijks een constructieopdracht op. Hierin staat bijvoorbeeld hoe de opgaven over de examenstof verdeeld moeten zijn. Een aantal docenten aardrijkskunde met ervaring in de examenklassen schrijft op basis hiervan conceptopgaven met correctievoorschrift en. De bronnen bij examens zijn dus vaak kranten en tijdschrift en die deze docenten lezen.

Sinds 2003 is er in de examens vwo (eerste en tweede tijdvak) 17 keer een tekst of figuur uit Geografie gebruikt. Nooit kwam het vaker dan drie keer achter elkaar voor (2008-2009) dat het tijdschrift géén bron was. De zeventien bijdragen vormen op een totaal van 209 opgaven een dikke 8 procent. Van de 860 vragen waaruit de opgaven bestonden, moest op zeventig een antwoord worden gegeven (mede) op basis van bronnen uit Geografie. Bij de havo-examens werd in genoemde periode slecht zeven keer een bron uit Geografie opgenomen. Op een totaal van 176 op gaven werd het tijdschrift in de havo- examens relatief maar half zo vaak gebruikt (4 procent) als op het vwo (8 procent).

Onderwerpen

Vanwege de zorgvuldige procedure verstrijkt er bijna twee jaar vanaf de constructieopdracht tot het moment dat leerlingen een examen maken. De bronnen uit Geografie blijken haast zonder uitzondering tussen de twee tot vier jaar vóór het gebruik in de examens te zijn gepubliceerd. Alleen het themanummer over de opening van de Westerschelde (maart 2003) haalde binnen een jaar het eindexamen! En ‘De aarde in rood, groen en wit’ van Salomon Kroonenberg (juni 2005) deed er uiteindelijk vijf jaar over. Dat is Salomon niet aan te rekenen. Deze opgave verscheen in het zogenoemde bezemexamen, de allerlaatste mogelijkheid voor leerlingen om in mei 2010 het examen aardrijkskunde ‘oude stijl’ te maken.

Auteurs en redactie van een krant of tijdschrift horen natuurlijk nooit van tevoren, en zelden achteraf, dat hun tekst in een examen staat. De kans daarop hangt allereerst af van het onderwerp. In de Syllabus van het CvE voor het examenprogramma vwo tot 2010 stond bijvoorbeeld ‘Migratie en vervoer’ genoemd. Daardoor vonden artikelen over de strijd om het Europese luchtruim, de Westerscheldetunnel, de Öresund-link en de concurrentie tussen containerhavens hun weg naar het examen. In het nieuwe vwo-programma wordt onder ‘Stedelijke knooppunten in mondiale netwerken en hun ruimtelijke kenmerken’ New York expliciet genoemd. Mede daardoor zijn Irina van Aalst en Rianne van Melik de grote winnaars met drie artikelen in een vwo-examen (waarvan twee samen met Jan van Weesep). Pim Beukenkamp staat nummer 2 met twee fysisch-geografische artikelen (‘Vulkanisme in Griekenland’ en ‘Platentektoniek bij de Anatolische en de Arabische plaat). 

Verder

Naast Geografie is de afgelopen tien jaar ook geput uit Praxis Geographie, de Geographische Rundschau en vooral de Bosatlas. Een enkele keer is een exotische bron als Le Monde Diplomatique, Het Financieele Dagblad of Elsevier gekozen. Maar net als op de examens Nederlands domineren de Nederlandse dagbladen, inderdaad het NRC Handelsblad en de Volkskrant, en opvallend vaak ook Trouw. En als de makers het kennelijk even niet wisten, vermeldden ze Cito als bron.

Het zou aardig zijn als de auteurs van artikelen en makers van beelden hierover na het examen een berichtje ontvangen. En, om Roos echt trots op haar vader te maken, als de bijlage met bronnen bij het examen in kleur verschijnt. Dat is geen onnodig opleuken van het examen aardrijkskunde. De bijlagen bij de examens in de kunstvakken zijn in kleur; de cartograaf van Geografie kan heel goed uitleggen waarom de kaarten bij aardrijkskundeopgaven dat ook zouden moeten zijn.