Home is where the heart is?

In 2013 had maar 6 procent van de wo-afgestudeerden een gunstig arbeidsmarktperspectief; in 2011 was dit 40 procent. Dat betekent minder kans op een vast contract of een passende baan. Wat betekent dat voor een regio als Utrecht, die haar afgestudeerden graag vasthoudt?

Hoogopgeleiden beschikken over veel menselijk kapitaal en helpen de economische prestaties van een regio te verhogen. Door hun aanwezigheid vindt er meer onderzoek en ontwikkeling plaats en dat leidt tot meer innovatie. Ook wordt een positief verband gevonden tussen menselijk kapitaal en productiviteit. Allemaal redenen voor een regio om deze interessante groep hoogopgeleiden aan zich te binden. Zo ook in Utrecht. Voor jonge mensen fungeren de vele Utrechtse instellingen voor hoger onderwijs als roltrap. Door hun opleiding ervaren ze een stijging op de maatschappelijke ladder. Eenmaal afgestudeerd loopt de regio het risico de afgestudeerden kwijt te raken aan andere plekken waar wellicht geschikte banen zijn. Maar dankzij de centrale ligging van Utrecht in Nederland zijn veel banen binnen een acceptabele reistijd te bereiken. Met andere woorden, een gunstige arbeidsmarkt elders leidt niet automatisch tot vertrek uit de regio Utrecht. De centrale ligging en daardoor goede uitvalsbasis is Utrechts unique selling point.

Woonplaatskeuze

Toch speelt het aanbod van werk elders wel een rol in de woonplaatskeuze van Utrechtse alumni sociale geografie en planologie, zo blijkt uit een onderzoek naar hun verhuisgedrag binnen vier jaar na het afstuderen. Degenen die tijdens het afstuderen in de regio Utrecht wonen, blijven daar als zij elders tijdelijk werk vinden. Ze verlaten Utrecht pas als het gaat om een aanstelling elders met (uitzicht op) een vast contract. De financiële zekerheid van een baan is dus belangrijk in de woonplaatskeuze.

Dit zijn uitkomsten voor een groep die afstudeerde tussen september 2009 en 2012, dus tijdens de economische crisis. Op een ruime arbeidsmarkt met weinig vaste en veel tijdelijke contracten houdt de regio Utrecht haar alumni makkelijk vast. In die zin is de economische crisis ‘goed’ voor het regionaal verankeren van alumni.

Maar werk is niet de enige factor in de woonplaatskeuze; de meeste alumni vinden het sociaal netwerk een belangrijker motief dan werk. Ook de levensstijl van afgestudeerden, die veel waarde hechten aan uitgaansgelegenheden, restaurants en sportvoorzieningen, weegt mee. Sommigen ruilen Utrecht in voor Amsterdam. Vanwege werk, maar ook vanwege het rijke culturele leven, aldus de respondenten.

Scenario's

Vooral de alumni zonder vaste of tijdelijke baan blijven in Utrecht wonen. Wat zouden zij doen als de arbeidsmarkt meer mogelijkheden bood? Eén respondent is met vrienden een bedrijfje gestart, maar dat levert onvoldoende inkomsten op. Hij is bereid te verhuizen naar elders als daar een uitdagende baan op hoog niveau wordt aangeboden. Wel zal hij dan rekening houden met de wensen en het werk van zijn partner, die momenteel een vaste aanstelling heeft . Een andere respondent werkt bij een adviesbureau in Arnhem en wil best verhuizen voor meer uitdagend werk of een baan op hoger niveau ‘omdat ik ook weer niet zo gebonden ben aan Utrecht dat ik denk, hier moet ik blijven’. Iemand met een wetenschappelijke baan bij de Universiteit Utrecht, zegt: ‘De baan moet wel echt uitdagend zijn, wil ik ervoor verhuizen uit Utrecht’.

Het ligt voor de hand dat naarmate de economie aantrekt, meer interessante banen voor academici vrijkomen, ook buiten Utrecht. Dit vergroot dan de kans dat deze alumni bereid zijn de regio vanwege werk te verlaten.

Waardenoriëntatie

Ook waardenoriëntaties spelen een rol bij de woonplaatskeuze. De kans is groot dat alumni die veel waarde hechten aan familie, blijven wonen in de regio waar ze vandaan komen of daarnaar terugkeren. Alumni die vooral hechten aan stedelijke voorzieningen, zoals restaurants, terrasjes, festivals en de levensstijl die daarbij hoort, blijven veelal in Utrecht wonen of trekken naar het ‘hippere’ Amsterdam. Ook het belang dat ze hechten aan hun carrière speelt een rol. Een uit Limburg afkomstige respondent, die rond haar afstuderen is teruggekeerd naar Limburg, geeft aan dat dit nadelig was vanuit het oogpunt van werk. Zij ging voornamelijk vanwege familie, vrienden en de liefde terug naar Limburg.

Dat de regionale verankering van vroeger nog een rol speelt in de woonplaatskeuze na afstuderen, illustreren de word clouds. Degenen die na het afstuderen (weer) wonen in de regio van herkomst, noemen relatief vaak familie, vrienden en sociaal netwerk als motieven voor hun woonplaatskeuze. Voor degenen die ook na het afstuderen niet meer wonen in de regio van herkomst, is werk belangrijk, maar ook vrienden, centrale ligging, de stad (‘leuk!’) en de woningprijs.

Tijdelijke contracten op de arbeidsmarkt leiden er in eerste instantie toe dat alumni SGPL langer in de regio Utrecht blijven wonen. Maar bij een interessant werkaanbod elders zullen ook zij de regio Utrecht verlaten. Vooral degenen die hechten aan een stedelijke levensstijl, kunnen structureel voor de regio Utrecht worden gewonnen als deze hen interessante voorzieningen biedt, zoals festivals, restaurants en dergelijke. Dit voorkomt dat Utrecht alleen een onderwijsroltrap is voor jongeren en zorgt ervoor dat de roltrap uitkomt op een uitdagende, interessante verdieping waar het voor langere tijd goed toeven is.

BRON

• ROA 2013. De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2018. School of Business and Economics, Universiteit Maastricht.