Politieke geografie van straatnamen II: het Lumumbaplein
Net als in Nederland kunnen straatnamen in België tot levendige discussies leiden. De helden van een paar eeuwen of decennia geleden kunnen zomaar de risees van vandaag zijn. Scheephelden blijken slavenhandelaars, ontdekkingsreizigers kolonisten. In Brussel gaat de discussie minder over het verwijderen van besmette namen en meer over het eren van nieuwe.
Intal, een beweging van derdewereld- en vredesactivisten, pleit in 2013 voor de vernoeming van een plein naar Patrice Emery Lumumba. Later sluiten vier andere actiegroepen zich aan. Lumumba was behalve strijder tegen de Belgische kolonisatie van Congo ook de eerste minister-president van het land. Op 30 juni 1960 verklaarde Congo zich onafhankelijk. Nauwelijks een half jaar later, op 17 januari 1961, werd Lumumba vermoord en hielpen België en de Verenigde Staten een neokoloniaal, dictatoriaal regime in het zadel. De naam van de dictator, Mobutu, doet veel mensen nog steeds sidderen. Lumumba daarentegen raakte buiten Congo in de vergetelheid en dat wil Intal veranderen. Het gaat de organisatie niet alleen om eerherstel van deze vrijheidsstrijder maar ook om bewustwording van Belgische burgers. Het verwezenlijken van het Lumumbaplein is in die zin niet het einde, maar het begin van een strijd om meer kennis van en erkenning voor de Congolese antikoloniale en antidictatoriale vrijheidsstrijd. Intal zou het Lumumbaplein graag gerealiseerd zien op een naamloos pleintje achter de Sint Bonifaaskerk nabij de Elsense Matongéwijk. Matonge of Matongé is vernoemd naar een wijk in Kinshasa (vroeger Leopoldstad genoemd, naar koning Leopold II van België), de hoofdstad van de Democratische Republiek Congo. De wijk in Kinshasa staat bekend om haar nachtleven en opnamestudio’s; de Brusselse evenknie als commercieel centrum van Congolese en andere Afrikaanse Brusselaars.
In de jaren 1960 vestigden veel Afrikaanse studenten zich in het Maison Africaine en nabijgelegen straten. In de loop der jaren ontwikkelde de buurt zich tot een commercieel centrum van Afrikaanse Brusselaars en werd de naam Matonge gangbaar. Tegenwoordig is er nauwelijks meer sprake van Afrikaanse oververtegenwoordiging onder de wijkbewoners – Congolezen behoren tot de minst gesegregeerde Brusselaars. Toch is de wijk nog steeds een commercieel centrum voor Afrikaanse Belgen en een populaire toeristische bestemming.
'Er wonen 12.000 Fransen in Elsene: moeten we dan alle straten benoemen naar bekende Fransen?'
De Franstalige liberalen van de Mouvement Réformateur (MR) zien niets in het plan om een pleintje naar Lumumba te vernoemen. De partij zet de in Burkina Faso geboren politica Assita Kanko in om uit te leggen dat de naam Lumumbaplein als een magneet kan werken op manifestaties en geweld. Alsof dat nog niet ver genoeg gezocht is, voegt Kanko eraan toe: ‘Het zou buitenlandse problemen naar ons land kunnen importeren.’ Bovendien vindt de MR het te veel eer voor Congo: ‘De wijk heet al Matonge, naar een buurt in Kinshasa. Wordt Congo op die manier niet al erkend in Elsene?’ De Franstalige socialisten van de Parti Socialiste reageren gevat: ‘Het is spijtig dat de MR Matonge telkens aan geweld linkt.’
De liberale burgemeester van Elsene, Dominique Dufourny, besluit uiteindelijk tegen het Lumumba- plein met de woorden: ‘De discussie is al lang afgesloten: er komt geen Lumumbaplein. Weet u wie de grootste buitenlandse gemeenschap is in Elsene? De Franse, en niet de Afrikaanse. Er wonen 12.000 Fransen in Elsene: moeten we dan alle straten benoemen naar bekende Fransen? Regelmatig komen er zo vragen binnen: om een straat te herdopen, om een borstbeeld, enzovoorts. We gaan niet zomaar straten herdopen omdat men dat vraagt. We gaan de discussie hoe dan ook niet elk jaar heropstarten. Zolang ik burgemeester ben, komt er geen Lumumbaplein.’
Zo lang wil Philippe Close, de socialistische burgemeester van Brussel niet wachten. Op 30 juni werd het Lumumbaplein ingehuldigd op het voormalige Bolwerksquare, precies op de grens van de gemeentes Brussel en Elsene, naast de metro-uitgang van station Naamsepoort, vanwaar veel mensen de Matongéwijk inlopen. Een stand- beeld zal later volgen. Het Elsenese deel van het plein blijft voorlopig Bolwerksquare heten.