Stilte voor de storm in Libië?

Ik mocht in december een podcast opnemen over Libië! Een nieuwe en leuke ervaring. Op veilige afstand vanuit mijn woonkamer in Nederland spraken collega Marloes van Fulpen en ik met Aimee Doeksen, maakster van de podcastserie Midden in het Oosten. Ik kan natuurlijk niet anders dan iedereen aanbevelen te luisteren.

Aimee vroeg me of de situatie in Libië is veranderd sinds ik er begon met werken. ‘Echt heel veel’, was direct mijn reactie. Dit bracht me op het idee om in deze  blog terug te blikken en, zoals beloofd in mijn eerdere bijdragen, meer uitleg te geven over het conflict in Libië. Een toepasselijk moment, want Libië heeft vanaf volgende week mogelijk een nieuwe tijdelijke eenheidsregering, voor het eerst sinds jaren.

Machtsvacuüm

Ter achtergrond, zoals ik in het artikel ‘In de achtertuin van Europa: Libië’, al toelichtte, is Libië sinds de val van Khadaffi in een machtsvacuüm beland. Door het koloniale verleden en het jarenlange bewind van Khadaffi heeft Libië relatief weinig ervaring met politieke en democratische systemen. Men valt terug op vertrouwde sociale structuren rond stammen, families en steden. Daarnaast is Libië een lappendeken van milities, waarbij loyaliteit bepaald wordt door afkomst maar ook door eigenbelang en de hoogste bieder in termen van geld en machtspositie.

En nu de aanloop naar de grote veranderingen die op stapel staan: april 2019 was het moment dat een generaal uit het Oosten, Haftar, een offensief startte met zijn Libyan National Army (LNA) om heel Libië te veroveren, inclusief de hoofdstad Tripoli waar de internationaal erkende Government of National Accord (GNA) zetelt. Haftar wist bijna 90 procent van Libië onder controle te krijgen maar het lukte hem uiteindelijk niet om Tripoli in te nemen. Dat kwam met name omdat Turkije en de GNA begin 2020 besloten samen te werken. Vooral de afspraken op het gebied van militaire samenwerking waren voor de GNA belangrijk omdat ze hierdoor uiteindelijk het offensief van Haftar een halt hebben toegeroepen en de gevechtslinies hebben kunnen terugdringen naar centraal Libië rondom Sirte, Juffra en de ‘Oil crescent’ (een gebied met belangrijke olieknooppunten).

Nieuwe balans

De nieuwe machtsbalans gaf langzaam weer ruimte voor de Libische partijen om het politieke proces op te pakken, met steun van de internationale gemeenschap die zich op 19 januari 2020 opnieuw committeerde aan het door de VN geleide politieke proces.  Na maanden van gesprekken en voorzichtige toenadering is op 23 oktober 2020 een officieel staakt-het-vuren overeengekomen tussen de GNA en de LNA. Hoewel er niet langer gevochten wordt, is er niet veel voortgang in het nakomen van de gemaakte afspraken om bijvoorbeeld troepen terug te trekken en het vertrek van de duizenden buitenlandse huurlingen. De militairen vinden dat er eerst voortgang moet zijn op het politieke spoor en met name het aanstellen van een eenheidsregering.

Daarmee komen we op het politieke spoor terecht waarbij het Libyan Political Dialogue Forum (LPDF) een belangrijke rol speelt. Het LPDF bestaat uit 75 Libiërs die met steun van de VN tot een politieke oplossing moeten komen. De samenstelling van het forum is een weergave  van de drie regio’s in Libië: het Westen (GNA), het Oosten (LNA) en het Zuiden. In november 2020 kwamen de leden van het LPDF bijeen in Tunesië. en Na dagen van onderhandeling kwamen ze een ‘routekaart’ overeen, met daarin afspraken die moeten leiden tot het aanstellen van een tijdelijke en verenigde overheid. De hoofdtaak van deze tijdelijke regering is heel gericht: het land samenbrengen en voorbereiden op  presidentiële en parlementaire verkiezingen op 24 december 2021.

Eenheidsregering

Deze week zullen de deelnemers van het LPDF in Genève (neutraal terrein) stemmen over de premier, president en de plaatsvervangers van deze tijdelijke eenheidsregering. De verdeling van functies moet een afspiegeling worden van de drie regio’s in het land. Zoals verwacht zorgt deze aanpak voor reuring onder de sociale structuren rond stammen, families en steden en de daaraan gelieerde milities. Iedereen wil voldoende vertegenwoordigd zijn in de uitkomst en de eigen positie en (financiële) belangen veilig stellen. Al in aanloop naar de stemming werd de verdeeldheid tussen de verschillende partijen zichtbaar. 

Het wordt spannend! Ten eerste of de LPDF in staat is te kiezen tussen de verschillende kandidaten. Ten tweede is het afwachten of deze uitslag ook zal worden erkend en gedragen door de Libiërs. Ik maak me natuurlijk zorgen over mogelijke spanningen in Libië, bijvoorbeeld als milities het oneens zijn met de uitkomsten of een van de strijdende partijen zich gemarginaliseerd voelt. Stilte voor de storm? Ik hoop het niet. Vooralsnog heerst er kalmte. Maar zoals ik in mijn eerdere blog al zei heeft het verleden bewezen dat dit kan omslaan.  

De situatie in Libië is en blijft complex waarbij ook grotere regionale belangen nog altijd zwaar meewegen in de mate waarop voortgang kan worden geboekt. Desondanks ziet het plaatje er nu veel positiever uit dan anderhalf jaar geleden. De Libiërs hebben het heft in handen genomen. De bal ligt nu bij hen en Nederland steunt ze daarin waar mogelijk, bijvoorbeeld door de verkiezingen te steunen, bij te dragen aan verbetering van nutsvoorzieningen, maar ook door te zorgen dat respect voor mensenrechten en humanitair recht mee wordt gewogen in de (herziene) grondwet en het toekomstige bestuur.

Mocht de selectie van de president en premier toch op niets uitlopen, ben ik ervan overtuigd dat de Libiërs met elkaar in gesprek blijven richting een oplossing. De Libische bevolking is conflict-moe en zal een nieuwe ronde van gevechten en tweedeling waarschijnlijk niet accepteren. Dat weten de politici en milities ook.

To be continued, met verslag uit Tripoli!