'Veiligheid in kaart'

Jaarlijks overlijden in Nederland meer mensen aan bijensteken dan aan overstromingen, en keukentrapjes zijn hier gevaarlijker dan terroristen. Veiligheid is meer dan ooit een hot item. De nieuwe Bosatlas van de veiligheid komt met harde cijfers.

In januari vloog tijdens de eerste storm van het jaar niet alleen het dak van een rij woningen in Rotterdam, er kwamen ook drie mensen om het leven. Dit ondanks het afgegeven weeralarm. Wat zou er gebeurd zijn als zo’n alarm niet had bestaan? Veiligheid is namelijk niet iets wat vanzelf komt. Er zijn heel veel instanties en werknemers bezig om Nederland veilig te houden. Toch lukt dat niet altijd. Zo waren boze buurtbewoners in Amsterdam de schietpartijen onder Marokkaanse criminelen zat en eisten ze maatregelen van de burgemeester. Deze zaken haalden het nieuws, maar bladerend door De Bosatlas van de veiligheid wordt al snel duidelijk dat veiligheid sterk vervlochten is met het gewone, dagelijkse bestaan. Meestal denk je er niet aan en merk je weinig van de inspanningen.

Cijfers

De Bosatlas van de veiligheid maakt op basis van harde cijfers inzichtelijk hoe het staat met de veiligheid in Nederland. Vallen vormt verreweg het grootste gevaar. Maar liefst 1 op 4900 Nederlanders maakt jaarlijks een doodsmak. Dat is niet mis, maar de maatschappelijke impact ervan is gering. Deels vanwege de leeftijd van de slachtoffers; vaak zijn het senioren die aan een val bezwijken. Afgezien van het verdriet van de direct betrokkenen hebben we daar als samenleving vrede mee; het waren al haast voltooide levens. De kans dat je in Nederland wordt vermoord, is veel kleiner (1 op 163.500), maar de impact des te groter. De moord op Anne Faber leidde afgelopen jaar tot gevoelens van onzekerheid bij een deel van de bevolking, en een breed gedragen woede over het verlenen van verlof aan tbs’ers. Niet alleen waren mensen verontwaardigd doordat het slachtoffer jong was en nog een leven voor zich had. Ook leefde het gevoel dat haar dood voorkomen had kunnen worden als de overheid haar taken ‘goed’ had uitgevoerd.

We lijken ook veel banger voor grote gebeurtenissen die in één keer veel slachtoffers kunnen maken, dan voor kleine waarbij van tijd tot tijd een dode valt. Nederland geeft miljarden uit aan bescherming tegen het water (kans op verdrinking door dijkdoorbraak 1 op 10 miljoen), maar de twee keer zo dodelijke bijensteek (1 op 5 miljoen) leidt niet tot een grootschalige jacht op bijen. Nee, we maken ons zelfs zorgen om de bijensterfte, en Nederland ontvangt van de EU een, weliswaar bescheiden, subsidie voor het houden van bijen.

Sociale onveiligheid

Voor welke zaken we bang zijn en voor welke we bang zouden moeten zijn, toont de atlas in een matrix van sociale en fysieke onveiligheid, en van objectieve en subjectieve onveiligheid. Vervolgens zoomt de atlas in op de mensen die over die aspecten van veiligheid waken.

Neem de sociale onveiligheid. Er is een groot verschil tussen de meetbare feiten en het idee dat hierover leeft. Toen NRC Handelsblad in 2016 schreef dat de kans slachtoffer te worden van terrorisme in Europa geringer was dan in de jaren 70 en 80, riep dat veel verontwaardigde reacties op. Het tegenargument dat het ‘nu toch veel erger was dan uit de cijfers bleek’, was vooral gebaseerd op de aanname dat er een grote aanslag aanstaande was. En dat ‘de moslims’ hiervoor verantwoordelijk waren.

Wat is daar tegenin te brengen? Hooguit dat dit niet blijkt uit de cijfers. Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn in Nederland 23 doden gevallen als gevolg van terrorisme en extreem geweld. Ook kwamen 8 daders om het leven. Onder de doden is één slachtoffer van moslimterrorisme: op 2 november 2004 werd Theo van Gogh in de Amsterdamse Linnaeusstraat vermoord.

Openbare ordeverstoring resulteert wel in schade, maar zelden in slachtoffers. De atlas telt 1 dode tijdens de strandrellen bij het dancefestival Sunset Grooves in Hoek van Holland in 2009. Je vraagt je wel af waarom de atlas zo weinig meldt over voetbal - hooligans. Waren de huldigingsrellen van Feyenoord in 1999 echt de enige orde - verstoring door de zogenaamde supporters - groepen? Waar is Carlo Picornie, dodelijk slachtoffer van ‘de slag bij Beverwijk’, een gewelddadig treffen tussen hooligans van Feyenoord en Ajax op 23 maart 1997 in een weiland langs de A9. En telt de 21-jarige FC Twente-aanhanger Erik Lassche als eerste voetbaldode niet mee? Neergestoken bij rellen op 8 december 1991 in Enschede, de ochtend vóór de match Twente-Feyenoord.

Helemaal ongevaarlijk is het dus niet in Nederland. Maar op wereldschaal stelt het niet veel voor.

In ons land ligt het aantal moorden tussen de 0,6 en 1,2 per 100.000 inwoners; in bijvoorbeeld Rusland is dat meer dan 5,0. Nog duidelijker zijn de cijfers over slachtoffers van georganiseerd geweld (zie kaart op vorie pagina). In Nederland staat de teller op nul, in Soedan boven de 1000. In de conflicten zijn vrijwel steeds militante groeperingen actief, zoals FARC, Taliban en IS. Vaak met religieuze of etnische motieven. Op de kaart concentreren de aantallen slachtoffers zich in Afghanistan, Irak, Pakistan, Myan - mar en een groot deel van Centraal-Afrika. Aan de andere kant van de oceaan eisen de vaak druggerelateerde conflicten in Co - lombia en Mexico vele doden.

Al is het moeilijk voorstelbaar als je het nieuws uit bijvoorbeeld Irak volgt, toch is het aantal oorlogsslachtoffers wereldwijd sterk afgenomen. Zo vielen er in de oorlog in Korea (1950-1953) 3 mil - joen doden en in de (niet in de atlas genoemde) oorlog in Vietnam (1950-1975) zeker 1 miljoen. Het aantal slachtoffers per 100.000 mensen bedroeg 22 in 1950. Nu ligt dat wereldwijd jaarlijks ‘slechts’ op 1 à 2 per 100.000 mensen.

Ervaren (on)veiligheid

Terugkerend thema in de atlas is de discrepantie tussen de ervaren en de reële veiligheid. In het centrum van Amsterdam voelen we ons safe, maar zijn we dat niet. Terwijl we ons in delen van NieuwWest en Noord onveilig voelen, maar daar redelijk veilig zijn. De Bosatlas van de veiligheid toont ook de organisaties en mensen die waken over onze veiligheid. Dat zijn er nogal wat. Meer dan 120.000 mensen houden zich bezig met handhaving, van wie bijna de helft bij de politie werkt (60.000) en de rest bij particuliere beveiligingsbedrijven (28.000), de Douane (4500), de Koninklijke Marechaussee (6500), of buitengewoon opsporingsambtenaar is (23.500). Overigens laat de strafrechtketen zien dat bij de meer dan 900.000 geregistreerde misdrijven in 2016 er slechts bij 4% een gevangenisstraf volgt. Dat klinkt niet afschrikwekkend, ondanks de 170.000 andere maatregelen die worden opgelegd zoals boetes (14.000), financiële sancties (70.000) en taakstraffen (42.000). Nederland behoort dan ook tot de landen met de minste gevangenen (75) per 100.000 inwoners. Daarmee zitten we behoorlijk onder het Europese gemiddelde (297) en al helemaal onder dat van de VS (696). In Nederland zitten nog maar 8000 mensen in de gevangenis. Je zou je er haast onveilig van gaan voelen. Maar de misdaadcijfers dalen al jaren. Nederland is een van de veiligste landen van de wereld, al voelt dat niet altijd zo.

Fysieke veiligheid

Zoals Nederlanders zich tijdens de winstersport kunnen verwon - deren over de bebouwing in gebieden waar lawines voorkomen, is het buitenlanders een raadsel hoe Nederlanders beneden de zeespiegel durven te wonen. Het is maar wat je gewend bent. We weten niet beter dan dat we het land moeten beschermen tegen het water. De atlas wijdt hier maar liefst 12 pagina’s aan. Die strijd is nooit definitief te winnen. Vanwege nieuwe inzichten en de gevolgen van klimaatverandering moeten we steeds opnieuw aan de slag met onze zeewering en de bescherming tegen hoogwater in de rivieren. Daarbij groeit het besef dat klimaatverandering niet alleen leidt tot een hogere zeespiegel en meer smeltwater in de rivieren, maar ook tot meer extremen. Naast een detailkaartje van de hagelschade in Brabant en Noord-Limburg in 2016 bevat de atlas vier kaartjes over de regen, mist, storm en tornado’s en valwinden in Nederland. Het is niet eenvoudig om op basis daar - van te bepalen waar je nou het veiligst woont in Nederland. Mist treedt vaak op in het zuidwesten, storm in de kustgebieden en het midden van het land, tornado’s woeden vooral in het oosten. Misschien wel een opsteker voor een krimpende regio: MiddenLimburg lijkt heel veilig. En qua klimaat lijkt de gemeente Echt-Susteren aan te bevelen. Ook Midden-Groningen en Loppersum zijn op dat punt relatief veilig. Maar hier loert het gevaar van aardbevingen als gevolg van de gaswinning in het verleden.

Schiphol

De luchtvaart keert op een aantal plaatsen in de atlas terug. Een grafiek laat zien dat het aantal dodelijke luchtvaartongevallen per miljoen vluchten gedaald is van meer dan 4 in 1977 naar 0,5 in 2016. Over de veiligheid op Schiphol is zelfs een hele spread op - genomen. Voor de gezondheidseffecten van geluidsoverlast wordt ingezoomd op Eindhoven en omgeving. Vreemd, want dit is zeker niet de plek met de meeste hinder. Uit de landelijke kaart blijkt dat de ervaren geluidsoverlast rond Eindhoven in de op één na laagste categorie valt, en bijvoorbeeld in Groot-Amsterdam (Haarlemmer - meer, Amsterdam & Waterland) in verreweg de hoogste. En dan te bedenken dat Schiphol wil uitbreiden op Lelystad Airport.

Afgezien daarvan biedt De Bosatlas van de veiligheid een prachtige verzameling kaarten en infographics. Henk Leenaerts, de maker, stelt dat van de 100 mensen die doodgaan in Nederland, er 95 sterven door een natuurlijke oorzaak (ziekte of ouderdom). Van de overige 5 sterft er 1 door zelfdoding en komen er grofweg 2 om door een val. Dit hele boek gaat dus over de 2 – mogelijk te voorkomen – sterfgevallen die je overhoudt. Daarmee doet hij de atlas eigenlijk geen recht. Alleen door een geweldige inzet van mensen en middelen weten we dit cijfer zo laag te houden. En dat toont deze atlas overduidelijk aan: het kost iets, maar dan heb je ook wat. Veiligheid, reëel of ervaren, komt enkel door er enorm hard aan te werken. We schreven het al: Nederland is een van de veiligste landen ter wereld. Al bieden resultaten uit het verleden natuurlijk geen garantie voor de toekomst. De Bosatlas van de veiligheid wordt in april als klassensets in - clusief lesprogramma kosteloos verspreid onder alle VO-scholen.