Wederopbouw in Helambu. Nepal zeven jaar na de aardbeving

In april 2015 werd Nepal getroffen door een zware aardbeving waarvan het epicentrum ten noordoosten van Kathmandu lag. Oud-docent aardrijkskunde Ko Dek ziet tijdens een trektocht in het voorjaar van 2022 nog steeds de gevolgen, maar ook het herstel, ondanks alle tegenslagen, waaronder covid-19.

De traditionele Nepalese maaltijd, dal bath, rijst met linzensoep, is gereed. We zitten op de grond in het eenvoudige keukentje en luisteren naar de eigenaar. ‘Ik had een mooi klein hotel met negen kamers. In nog geen kwartier tijd was ik alles kwijt. Mijn vrouw, schoondochter en kleindochter kwamen om. Mijn zoon is na zes dagen levend onder het puin vandaan gehaald. Hij woont nu in Kathmandu en durft niet meer te komen. Ik woon hier nu alleen. Ik probeer het hotel weer op te bouwen en twee kamers zijn intussen gereed. Jullie zijn mijn eerste gasten sinds eind 2019. Het begon net weer een beetje op gang te komen tot covid-19 kwam.’

Sporen van de aardbeving

De eerste dagen van onze reis door Nepal brengen we door in Kathmandu. Ook hier was in 2015 de schade enorm. Op Durbar Square, dat is aangemerkt als Unesco werelderfgoed, is al veel hersteld en gerestaureerd. Aan de rest wordt druk gewerkt. Gebouwen staan in de steigers en muren worden nog steeds gestut. Nog niet alles is te bezoeken. ‘Warning Falling Objects’ lezen we, het is een mededeling van de Chinese Academy of Cultural Heritage. Een dag later, net begonnen aan onze trektocht, komen we langs de Dhap Dam, een kleine nieuwe stuwdam. Opdrachtgever, zo meldt het informatiebord, is het ministerie van irrigatie in Nepal, de aannemer komt uit Guangzhou. Ook opvallend op Durbar Square zijn de verbodsbordjes ‘No TikTok’ die op bepaalde monumenten staan. Heeft een monument de aardbeving overleefd, dan moet het nu beschermd worden tegen dansende, overal op klimmende en filmende toeristen.

We zijn nog maar een kleine twee uur aan onze tocht bezig, wanneer het dorp Chisopani opdoemt. Scheefgezakte huizen, ingestorte gebouwen. We staan tegenover de sporen van de aardbeving van 2015. Maar er is hier ook al veel herbouwd en hersteld. We drinken koffie op een nieuw terras van een hotel dat netjes is hersteld. Even verderop worden bakstenen gelost uit een kleine vrachtauto. Dit dorp is nog enigszins bereikbaar via een weg.

Gebrekkige infrastructuur

Maar stel je over de wegen in dit gebied niet te veel voor. Vanuit Kathmandu reden we noordelijk naar het beginpunt van onze trektocht, een afstand van 27 km. We deden er meer dan twee uur over. Wegen zijn hier onverhard en zitten vol kuilen; dat was vóór de aardbeving al zo. Stuiterend in de auto herinner ik me dat relatieve afstand gaat over tijd en moeite. Eind juni, begin juli zal de regentijd de wegen hier vrijwel onbruikbaar maken en is vervoer bijna onmogelijk. Noordelijker gelegen dorpen, verder de bergen in, hébben niet eens wegen. Bergpaden vormen daar de enige verbinding tussen dorpen. Hoe verder je het gebied intrekt, des te moeilijker het wordt om bouwmaterialen aan te voeren. Soms rest alleen vervoer per drager of per paard of pony.

Terwijl we acht dagen rondtrekken in een gebied tussen 1500 en 4000 m hoogte, spreekt onze gids consequent over hills. Over mountains heeft hij het pas als bergen hoger zijn dan 6000 m. Ook hoogte blijkt hier relatief. Ik breng de Vaalserberg ter sprake. We moeten er allebei om lachen.

Creatieve oplossingen

Aanvoer van bouwmateriaal is moeilijk, daarom gebruiken de mensen hier zo veel mogelijk plaatselijk materiaal. Dat drukt ook de kosten. Zo leveren kleine groeves stenen voor de funderingen. Mensen zijn ter plaatse tijden bezig om stenen op maat te hakken. Het is zeer arbeidsintensief werk. Op een bouwplaats liggen al cement en zand klaar om beton te maken. Grind ontbreekt echter. Mannen en vrouwen voeren in manden op hun rug stenen aan. Die worden ter plekke met een grote hamer kapot geslagen tot grind. Het begrip arbeidsintensief krijgt hier een nieuwe dimensie. Een betonmolentje hebben mensen nog wel. We zien echter ook plekken waar ze met een spade beton maken in een simpele kuip.

Terwijl er in de dorpen wordt gewerkt aan herstel, en noodwoningen worden vervangen door nieuwe huizen, zien we buiten de dorpen volledig ingestorte boerderijen. Hier geen pogingen tot herbouw. De plek waar ze liggen is soms door een aardverschuiving volledig onbereikbaar geworden. Ook een boeddhistisch klooster is verwoest en ligt er verlaten bij. Sommige kleurrijke standbeelden steken nog boven het puin uit.

Binnen de dorpen vallen ook verschillen op. Sommige woningen zijn al helemaal opgeknapt, andere staan aan het begin van herstel. Veel mensen wonen nog in een noodwoning van golfplaten. Op ruim 2500 m hoogte moeten dat in de winter barre omstandigheden zijn. We komen langs een bouwplaats met aan de ene kant van de weg de noodwoning en aan de andere kant de plek waar het nieuwe huis moet komen. De bouw ligt stil. Wel zien we dat er betonijzer wordt gebruikt bij de herbouw. Ook hier probeert men aardbevingsbestendig te bouwen. We vragen waarom de bouw stilligt. Het antwoord is geld.

Financiën

Elke Nepalees die door de aardbeving schade had opgelopen, kreeg van de overheid een vergoeding, omgerekend ongeveer 3000 US dollar. Of je nu een guesthouse had verloren, of dat de schade bestond uit een ingestorte muur, de vergoeding was gelijk. De Nepalese overheid had simpelweg de middelen niet om de hoogte van de uitkering af te stemmen op de geleden schade. Het komt erop neer dat veel mensen de wederopbouw grotendeels zelf moeten financieren. In de regio Helambu leidt dat tot diverse problemen. In het gebied overheerst de zelfvoorzienende landbouw. Er zijn eigenlijk maar twee inkomstenbronnen, toerisme en geldovermakingen van Nepalezen die in het buitenland werken.

Toerisme

De toeristische bronnen van inkomsten variëren hier van de verkoop van koffie, thee of frisdrank op een simpel terrasje aan huis tot het bieden van logies aan bergwandelaars. Bestel je een kop kruidenthee, dan gaat er iemand de tuin in. Lokaler en verser krijg je het niet. Elk dorp in deze regio heeft wel een guesthouse, hotelletje of lodge waar je een nacht kunt blijven. Toerisme is echter seizoensgebonden. In de regentijd zie je hier niemand. De toeristische uitbaters moeten het hebben van het voorjaar (maart-mei) en najaar (oktober-december). Na de aardbeving van 2015 duurde het lang voordat de overnachtingsplekken werden gerepareerd. Ook verbindingen moesten worden hersteld. Bergpaden werden vrijgemaakt van puin van aardverschuivingen of opnieuw aangelegd. Dat laatste betekent dat er op een steile helling vaak duizenden nieuwe traptreden worden aangelegd, bekleed met stenen. Monnikenwerk dus. Toen alles net weer een beetje begon te functioneren en er weer geld binnenkwam, brak de covid-19-pandemie uit. Pas in het voorjaar van 2022 is het toerisme in deze regio een heel klein beetje op gang gekomen. In de acht dagen dat we hier rondtrekken, zien we amper vijftien andere bergwandelaars. Op een aantal plaatsen zijn we de eerste gasten sinds 2019. Men hoopt nu op de periode na de regentijd, vooral oktober-november, de maanden waarin je van verre de zeven- en achtduizenders kunt zien liggen. De dorpelingen zijn er in elk geval klaar voor. Na de aardbeving hebben ze geprobeerd de verblijfsmogelijkheden te verbeteren. Er zijn nu steeds meer guesthouses met zonneboilers en ook het sanitair is verbeterd. Op een zonnige dag kun je hier na een lange wandeling zelfs een warme douche nemen.

Terwijl in de dorpen de voorzieningen voor toeristen weer beginnen te functioneren, is dat veel minder of zelfs helemaal niet het geval op de routes tussen de dorpen. Onderweg zien we verlaten gebouwtjes waar je voorheen wat kon drinken of wat eenvoudigs kon eten. De kans dat ze nog in bedrijf komen, is volgens onze gids heel klein.

Een zeer belangrijke inkomstenbron is dus meer dan twee jaar weggevallen. Zodoende zijn de mensen in dit gebied afhankelijk geweest van de geldovermakingen uit het buitenland. Vanuit de Helambu-regio zijn veel mannen over de grens gaan werken, omdat de plaatselijke economie nauwelijks kansen bood. Ze zijn vooral naar de Golfstaten getrokken en werken in de dienstensector van Dubai of bouwen voetbalstations in Qatar. Veel verdienen ze daar niet, maar altijd nog meer dan in Nepal. In gezinnen waar geen geld binnenkomt uit het buitenland, is de bouw of het herstel van een woning vrijwel stil komen te liggen.

Dat veel mannen in het buitenland zijn, heeft voor de regio ook andere gevolgen.

Rol van de vrouw

Na een paar dagen begint het ons op te vallen hoe centraal de rol van de vrouw is in dit gebied. Ze bewerken de akkers, wieden onkruid, helpen met de oogst. We zien ze elke dag lopen met manden zwaar van de bladeren. Het is veevoer voor de buffels. De vrouwen sjouwen brandhout, want er wordt hier nog volop op hout gestookt. Ze zorgen voor de kinderen, hoeden geiten, melken de buffels. Ze runnen een terrasje waar je koffie drinkt, of een pension. En je ziet vrouwen op bouwplaatsen, ze zijn er zelfs in de meerderheid. Ze metselen, timmeren en zijn ook sjouwer. Die taken kregen ze er noodgedwongen bij na de aardbeving. Voor de wederopbouw zijn veel arbeidskrachten nodig. Het werk is, soms noodgedwongen zoals wij gezien hebben, zeer arbeidsintensief. Maar ze komen handen tekort. De mannen die in het buitenland werken, zijn maar een maand per jaar thuis. En door reisbeperkingen vanwege corona zijn velen in geen twee jaar thuis geweest. De traditioneel al grote rol van vrouwen in de economie is de afgelopen jaren nog gegroeid.

Korte terugblik

In dit gebied verkijk je je. Op de afstand, op de hoogte. Maar vooral op het improvisatie- en doorzettingsvermogen van de bevolking. Op de onmogelijkheden die toch weer opgelost worden. De hoteleigenaar vertelde dat iemand in het dorp een grote accu had besteld in het zuidelijker gelegen stadje Melamchi voor de opslag van zonne-energie. Dat ding woog 90 kilo. En de weg naar het dorp was door de aardbeving zwaar beschadigd en geblokkeerd door  aardverschuivingen. Er kon geen auto door. Er was wel een bergpad. Twee dragers sjouwden dat ding omhoog. Op hun rug. Om de beurt. Elk telkens een minuut. Na twee dagen waren ze er.

We vertrekken vol indrukken, verhalen en veel foto’s uit dit gebied en gaan richting Pokhara. In een nabijgelegen dorp werkt een van mijn dochters op een basisschool. Ze start binnenkort met computerlessen. Er zijn alleen nog geen computers. Maar dat zal vast ook weer opgelost worden.

Naschrift: Terwijl schade van de aardbeving uit 2015 nog lang niet overal was hersteld, kreeg Nepal in de zomer van 2021 te maken met hevige overstromingen. Over de oorzaken daarvan schrijft Ko Dek in Geografie februari 2022.