Relatieve en absolute beweging in vier dimensies

Platen bewegen, da’s wel duidelijk. Maar als de Afrikaplaat van alle kanten is omgeven door spreidende oceaanruggen, hoe kan het dan dat het continent niet compleet verfrommeld wordt? Dat heeft te maken met vier dimensies: bewegingen op en in een bol, door de tijd.

Al vindt veel van de tektonische activiteit plaats langs de plaatgrenzen, de aardbeving in de Hoge Atlas in Marokko van 8 september jl. laat zien dat platen ook intern kunnen deformeren. Helemaal als er zwaktezones in een bepaalde richting zijn: die kunnen onder voldoende spanning actief worden.

Op 6 februari jl. vond een verwoestende aardbeving plaats in Zuidoost-Turkije en Noord-Syrië, met een magnitude van 7.8-8.0. Daarop volgde een tweede beving langs een andere breuk met een kracht van 7.5. Beide met duizenden naschokken. Dat de regio met twee breukzones levensgevaarlijk is, wisten we al. Maar dat de bewegingen zo desastreus zouden uitpakken? Bernd Andeweg legt uit wat daarbij allemaal meespeelde. En dat bevingen écht niet exact te ‘voorspellen’ zijn.

Hoe stellen we ook al weer de zwaarte van een aardbeving vast? En waarom is de schaal van Richter daarvoor niet altijd de goede maat?



 

In deze rubriek kraakt Bernd Andeweg sleetse concepten in de aardrijkskundeles die aardwetenschappers al tijden niet meer gebruiken.

Allebei vulkaan, maar verder helemaal anders

Wereldwijd zijn er altijd wel meer dan honderd vulkanen tegelijk actief. Dat levert indrukwekkende beelden op. Soms vallen de verschillen wel erg op. De afgelopen periode barstten onder andere vulkanen uit op IJsland en het Caribische St. Vincent. Allebei eiland en allebei vulkanisch. Maar daar houdt de gelijkenis wel zo’n beetje op.

Belt een journalist van de krant me over een publicatie in het toonaangevende blad Nature en een ronkend persbericht dat iets beweert over ‘nieuw begrip in hoe platen uit elkaar bewegen’! Er is alleen wat plek op pagina 2 van de krant en het is dus vooral zaak de grote lijnen juist op papier te krijgen. Ruimte voor details ontbreekt. Dat maakt het lastig in de krant uit te leggen wat er nou zo aardig en nieuw is aan de gegevens en interpretatie in de publicatie in Nature. Die ruimte is er wel in Geografie. Dus, daar gaan we.

Hoe Engeland een eiland werd, 160.000 jaar geleden

Of prime-minister May nou kiest voor de snelle of langzame Brexit, geografen mag het bekend zijn dat de Britten zich al veel eerder van Europa hebben afgescheiden. Er ging toen nog veel meer water door het Kanaal voordat het afscheid een feit was. 

Vulkanen en aardbevingen in de Andes

Waar oceanische korst onder een continentale korst duikt, treden aardbevingen en vulkanen op. Aan de westkust van Zuid-Amerika ontbreken echter actieve vulkanen langs flinke delen van de subductiezone. Ook het patroon van aardbevingen op de 7500 kilometer van Vuurland tot Panama vertoont geen homogeen beeld. Hoe komt dat?

Afgelopen maart publiceerde de United States Geological Survey een unieke kaart die het risico op aardbevingen in de VS aangeeft – voor het eerst ook die door menselijk handelen. Rond Oklahoma blijken het aantal en de omvang van zulke bevingen schrikbarende toegenomen.