Santorini

Eind januari werd het Griekse eiland Santorini opgeschrikt door een serie aardbevingen waarvan de zwaarste een magnitude van 4.3 had. De oorzaak bleek te zitten in een breuksysteem op ongeveer 40 kilometer van Santorini, dus niet direct onder het eiland. Maar de geschiedenis leert dat angst voor een zware aardbeving of vulkaanuitbarsting hier gegrond is. 

Na het smelten van de ijskappen in Noord-Amerika en Noord-Europa is de lithosfeer op die plekken omhooggekomen en daaromheen juist gedaald. Hoe komt het dat we daarvan geen aardbevingen of trillingen voelen, vroeg een leerling in klas 5H van Luzac Rotterdam aan docent Emilie Kingma. 

Van meerdere kanten komen er vragen bij mij binnen over hoe het nu precies zit met horsten en slenken (bekend) en riftschouders (minder bekend). En waarom is er eigenlijk een Rijndalslenk?

Vulkanisch gesteente bevat vaak holtes, soms een paar, soms zo veel dat het gesteente op water blijft drijven. Die holtes ontstaan op diverse manieren, afhankelijk van de taaiheid van het magma.

Als er lange tijd aardgas is gewonnen in Groningen, moeten daar ook flink wat steenkool zitten. Anders was er immers geen aardgas gevormd. Waar is die steenkool dan gebleven? Nou, die zit er nog! 

Dit keer vier vragen die al wat langer op de plank liggen en waar de geoloog wat kortere antwoorden op heeft. Omdat het zo simpel is of omdat de geoloog ook niet overal het fijne van weet. 

Wanneer de oceanische plaat onder de continentale plaat duikt, speelt niet zozeer de zwaarte maar de dichtheid van gesteenten een rol. Bij afkoeling neemt de dichtheid nog toe en sleurt de groeiende lithosferische laag de (minder dichte) oceaankorst mee de diepte in. 

Een centraal examen is altijd een spannend moment voor leerlingen en docenten, en voor die laatste helemaal als er vragen bij zitten waarvan je zelf niet zeker weet of je ze kan uitleggen. Wat dat betreft,  van meerdere kanten komen vragen over de examenopgave (VWO 2024 eerste tijdvak) over het vulkanisme in Auvergne (Chaîne des Puys). Dit stukje geeft een beetje toelichting bij de opgave en ook bij de opmerkingen erover in het KNAG-advies. Vooraf: eigenlijk staat een en ander al in het artikel van Marloes Pouw in geografie.nl januari 2021. Dus lees dat vooral. De examenopgave is te vinden op Examenblad, het KNAG-advies elders op deze website.

Je zou denken dat vlakke subductie, waarbij oceanische korst vlak onder het continent doorschuurt, zoals in Zuid-Amerika, te maken heeft met dichtheid en dus ouderdom van de oceanische lithosfeer. Maar Nederlandse geologen vermoeden dat vlakke subductie samenhangt met de vorm en ouderdom van de subductiezone zelf. 

Een beetje scheikunde om uit te leggen waarom de oceanische plaat zwaarder is dan de continentale. En om en passant de samenstelling van een granieten aanrechtblad te duiden.