‘Een eerlijke waterverdeling vergt een ommekeer in beleid en wetenschap’

Overheden en bedrijven proberen een utopie te creëren waarin waterproblemen zijn opgelost, maar bereiken vaak het tegenovergestelde. Dat laatste schrijft Rutgerd Boelens in zijn fascinerende oratie, waarmee hij in 2017 als persoonlijk hoogleraar Water Governance and Social Justice aantrad aan de Universiteit Wageningen.

Al eerder schreef Boelens een oratie over dit thema. Dat was toen hij in 2015 bijzonder hoogleraar Political Ecology of Water in Latin America werd aan de Universiteit van Amsterdam. Als geen ander is hij door zijn onderzoek expert op het gebied van water grabbing, waterrechten en ongelijkheid in Latijns-Amerika en Spanje. Wie les van hem kreeg of nascholing bij hem volgde weet dat hij daar een goed verhaal over heeft, dat nuttig is voor studenten en ook voor leerlingen in de bovenbouw van het voortgezet onderwijs. Een voorproefje daarvan is hier te vinden.

Een eerlijke waterverdeling vergt een ommekeer in beleid en wetenschap, stelt Boelens. Nu zien veel overheden de verdeling van water vooral als een economisch en technologisch vraagstuk dat veelal top-down wordt aangepakt. Dit leidt vaak tot het bevoordelen van machtige belangengroepen, corruptie en een ongelijke verdeling van water. Slechts weinig water bereikt de grote arme meerderheid van de bevolking. ‘Waterbeleid is vaak gericht op een utopische, radicale verandering van de bestaande waterbeheerculturen. Zonder deze lokale beheersvormen te kennen, krijgen ze het stempel van ‘achterlijk’ en ‘verspillend’. De hydro-politieke droomsystemen van overheden en expert-instituties resulteren daarom vaak in nachtmerries voor diegenen die dit uniforme en eenzijdige beleid moeten ondergaan’, schrijft Boelens in zijn Wageningse inaugurele rede met de veelzeggende titel ‘Rivers of scarcity – Utopian water regimes and flows against the current’.

Nieuwe centrale watervoorzieningen betekenen nog al eens een flinke kostenstijging voor de gebruikers. Nieuwe watersystemen kennen ook vaak haperingen waardoor de opbrengsten van boeren dalen: het tegenovergestelde van het beoogde doel. Bovendien verliest de boerengemeenschap volgens Boelens dikwijls haar autoriteit en autonomie als waterbeheerder. De oplossing? Betere vormen van waterbeheer waarbij de overheid, boerenorganisaties, kennisinstellingen en maatschappelijke en internationale organisaties samenwerken. ‘Daarmee wordt niet alleen rekening gehouden met de plaatselijke belangen, maar krijgen beleidsmakers en regeringsfunctionarissen een beter begrip van de lokale waterproblematiek. En dat verschaft boeren en burgers in zowel de zuidelijke als westerse landen een nieuw perspectief.’

Vrijwel overal in de wereld wordt water voor gebruiksdoeleinden als drinkwater en irrigatie steeds schaarser. Ook de voedselvoorziening wordt bedreigd. Grootschalige oplossingen als het aanleggen van stuwdammen of het oppompen van fossiel water hebben grote nadelen. Een tegenstroom is nodig om het waterprobleem te keren. Dat kan via duurzamer watergebruik en een benadering waarin plaats is voor kleinschaligheid, waar mensen meebeslissen die het gebied kennen omdat ze er leven. Door water niet slechts beschikbaar te stellen aan wie het kan betalen maar aan wie dorst heeft en aan wie het gebruikt voor vitale zaken voor de gemeenschap.

Wie hierover meer wil lezen kan onder meer terecht in het dit jaar verschenen boek van Boelens, Perreault & Vos (Eds.) Water Justice uitgegeven door Cambridge University. Ook een blik op de CEDLA-lijst of een van de vele uitstekende publicaties over watergebruik en watermanagement van Henk Donkers de afgelopen jaren in Geografie zijn zeer de moeite waard. De verdeling van water, watermanagement  en waterrechten zijn complexe en zeer belangrijke thema’s. Goed dat experts als Henk Donkers en Rutgerd Boelens ons de weg wijzen.