Aardrijkskunde de school uit

Tijdens mijn lagere schooljaren gingen mijn gedachten regelmatig, al starend uit het raam, de klas uit. Dat werd abrupt, met een 'staar anders hier maar eens naar', verhinderd doordat een leraar zo’n grote wereldkaart (type plastic reliëf, grote gotische beschrifting) op een staander voor dat raam plaatste. De kaart werd zo een venster voor de wereld buiten de klas.

Grondmorene

Mijn vroegste herinnering aan het middelbare aardrijkskunde onderwijs bestaat uit het stampen en kunnen reproduceren van geografische begrippen*. Dat sterretje in het schoolboek verwees naar een lijst met uitleg over deze begrippen, achter in het boek, en grondmorene was zo’n begrip. Er waren schriftelijke overhoringen om de verworven ‘kennis’ van deze begrippen te toetsen. Ik meen me te herinneren dat ik redelijk goed was in dat reproduceren.

Toen ik enkele jaren later tijdens een vakantie in de omgeving van de Großglockner over een Lehrpfad mocht bergwandelen liep ik tegen een bord met de titel 'Moräne' aan. In woord en beeld werd het verschijnsel nog eens uitgelegd en er werd verwezen naar de stenenstraat schuin achter dat bord. Nu pas viel het morenekwartje. De Oostenrijkse moreneversie was indrukwekkender dan een Nederlandse ooit kon zijn. Ik voelde me aangemoedigd om nog eens na te spitten waar het eigenlijk allemaal om te doen was geweest met die morene in de klas.

De wereld ontdekken

Het was de ‘kennis’ van de morene definitie die me tot het aha-moment had gebracht. Parate weergave van begrippen is zeker onderdeel van hoe wij leren, maar pas in de juiste context krijgen deze begrippen een zinvolle betekenis. Het wordt mogelijk om buiten school te reflecteren op wat je binnen hebt geleerd. En om daarop te reflecteren, als de werkelijkheid niet daarmee strookt.

Als geen ander vak uit het klaslokaal van toen, nodigde aardrijkskunde uit om de school uit te gaan en de wereld te ontdekken. Karst en Paris et le desert Francais, leer je niet uit een boekje. Wat zegt 'leem' je als je het nooit tandenknarsend hebt ‘geproeft’? Ik kan me, buiten de talen, geen vak herinneren waar die uitnodiging zo sterk was. Geschiedenis komt dicht bij, 'dit is waar het allemaal gebeurde', maar dat riekt al weer naar historische geografie. Economie? Wiskunde?

Hét geo-droomscenario

Dankzij internet kan leren binnen en leren buiten elkaar nu naadloos versterken. Actuele gegevens, zelfs van andere veldwerkgroepen, zijn buiten ook direct toegankelijk. En een observatie kan meteen aan een video met meer achtergrondinformatie over het verschijnsel worden gekoppeld. Dat veldwerk, als middel om buiten leren structuur te geven, werkt echt! Dat het niet slechts een persoonlijk feit is, heb ik recent mogen meemaken. Enthousiaste groepen leerlingen komen terug om te kijken of ‘we het goed hebben gedaan’ en vragen meteen wanneer ze weer op pad mogen.

Als de recente Pokémon Go rage iets heeft duidelijk gemaakt, is het wel dat de jeugd gráág de hangbank inruilt voor de wereld buitenshuis. De Nederlandse Pokémonhoofdstad Kijkduin kan het volgens de media allemaal niet meer aan en gaat in overleg met de maker van het spel. Hét geo-droomscenario voor veldwerk: leerlingen zijn buiten zo actief, niet alleen met gamen, maar ook met leren, dat de gemeenten in overleg willen met het KNAG. Men overweegt een avondklok in stedelijke gebieden en wenst ook meer rust voor de natuurgebieden. Voor we zover zijn: meer naar buiten met die leerlingen, veldwerk werkt!

Voor het geval een veldwerk niet tot de mogelijkheden behoort, dan is wellicht zo’n kaart op een standaard voor het raam een werkbaar alternatief, als aanmoediging om de wereld te ontdekken. Mijn wegdenken over de wereld buiten de klas is sindsdien alleen maar toegenomen. En ik wens iedereen zo’n morene kwartje toe.