Anders wonen in Ten Boer

Aan de rand van het Groningse dorp Ten Boer ligt Woldwijk. Een nieuw buurtje met kleurrijke tiny houses, duurzame lemen buurthuizen en een biodiverse omgeving. Het is een voorbeeld van anders wonen in het buitengebied, maar wel met een onzekere toekomst.

Woningbouw in Nederland wordt sinds het midden van de 20e eeuw gekenmerkt door uniformiteit en herkenbaarheid. Woningen en stedenbouwkundige plannen worden veelal afgestemd op de gemiddelde woonwens en een efficiënt te onderhouden buitenruimte. Hierdoor lijken nieuwbouwbuurten vaak sterk op elkaar. Zo vertoont het tien jaar oude Groote Veen bij Eelde sterke gelijkenissen met het 100 kilometer verder gelegen Klaarbeek bij Epe en Hofland-Oost bij Montfoort. Deze buurten zouden onopvallend voor elkaar ingeruild kunnen worden.

Maar er is een kentering gaande, blijkt uit woonvisies van een aantal gemeenten, waaronder die van Groningen. Een van de vijf speerpunten uit de Groningse woonvisie focust expliciet op nieuwe doelgroepen. ‘Ook hebben we aandacht voor hen die de ontwikkeling en/of het beheer van hun woning anders willen inrichten. Initiatieven van wooncoöperaties en collectief opdrachtgeverschap juichen we toe en gaan we ondersteunen.’ Dit sluit aan op de landelijk groeiende behoefte aan meer diversiteit in woonvormen. Er is ook steeds meer aandacht voor de context waarin gebouwd (en gewoond) wordt. Het belang van een veilige en gezonde leefomgeving en het ontwikkelen van een gebied samen met alle belanghebbenden vormt de basis van de Omgevingswet, die sinds 1 januari van kracht is. Aan de noordoostelijke dorpsrand van Ten Boer is dat terug te zien in de gebiedsontwikkeling van Woldwijk.

Dorpsuitbreiding

Tussen de weilanden, naast een nieuwbouwbuurtje en rondom een woonzorgcentrum vind je uitbreidingslocatie Woldwijk. Deze plek heeft een andere invulling gekregen dan oorspronkelijk bedacht. Vanwege de vastgoedcrisis lag de gebiedsontwikkeling van het braakliggende weiland lang stil. Onder druk van een dreigend gemeentelijk faillissement besloot het college van burgemeester en wethouders in 2014 ruimte te bieden voor een alternatieve en tijdelijke invulling. Omwonenden en andere geïnteresseerden werden uitgenodigd met ideeën te komen. De gemeente zou de grond tegen kostprijs beschikbaar stellen om de gemeentelijke lasten te dekken. Ze zou een gebruiksvergunning tot 2027 verlenen, met als voorwaarden een (tijdelijke) bestemming en een duurzame, innovatieve en gemeenschapsgerichte ontwikkeling. 

Allerlei ideeën passeerden de revue, van biologische boeren en studentenwoningen tot kleinschalige energieopwekking en ruimte bieden aan alternatieve woonvormen. De keuze viel op het best passende plan: een woongemeenschap waar betaalbaar en duurzaam wonen centraal staat. 

Vanaf 2016 transformeerde het weiland in een woonbuurt met zo’n veertig tiny houses, zoals pipowagens, yurts en containerwoningen, twee uit leem opgetrokken buurthuizen en een flinke dorpsmoestuin met theehuis. Dwars door het gebied meandert een semi-verhard wandelpad. Dit leidt langs de tiny houses (in het Gronings lutje hoeskes), enkele metershoge kunstwerken en een paar kippenrennen en komt uit bij een monumentale boerderij, die wordt gebruikt voor evenementen, festivals en buurtvergaderingen. Op het boerenerf schuiven Woldwijkers  samen met bezoekers uit de omgeving aan tijdens de inmiddels befaamde pizza-avonden.

Coöperatief ontwikkelen

Gezamenlijkheid is een kernwaarde van het ontwikkelen, wonen en leven op Woldwijk. Dit blijkt onder andere uit de organisatievorm, de Coöperatieve Vereniging Woldwijk, waarvan alle Woldwijkers (en twee gerelateerde duurzame initiatieven) lid zijn. Deze functioneert als een zelfbesturende organisatie, waarin de leden samen beslissingen nemen over de ontwikkeling en het beheer van het gebied. Zo zijn er diverse commissies die zich bezighouden met het groenbeheer, handhaving van de bouwregels en de organisatie van evenementen. 

Tijdens de intensieve bouwperiode van grofweg 2017 tot 2022 was er nog een extra ‘laag’ van betrokkenheid, namelijk die van belanghebbenden uit de omgeving. Dit Reflectieteam hield de vinger aan de pols tijdens de ontwikkeling van Woldwijk en zorgde voor verbinding met de mensen in de omgeving. Dit was een vergunningseis, mede ingegeven door de tijdelijke insteek van het project. De tijdelijkheid gaf de gemeente de mogelijkheid wat soepeler om te gaan met bouwtechnische eisen en welstandsregels. En dat bood ruimte voor innovatieve bouwmethodieken (bijvoorbeeld bouwen met leem), afwijkende wooneisen en nieuwe gebruiksfuncties van het gebied. Om verkeerde verwachtingen en scheve blikken uit de omgeving voor te zijn, was het zaak goed over de bouwontwikkelingen te communiceren. Het communicatieteam van de Coöperatieve Vereniging Woldwijk speelde daarin een grote rol, maar ook het Reflectieteam was van strategische waarde. 

Maatschappelijke meerwaarde 

Een andere vergunningseis voor Woldwijk is dat het initiatief van maatschappelijke meerwaarde moet zijn voor de gemeenschap van Ten Boer. Uit onderzoek van de Hanze Groningen blijkt dat Woldwijk daadwerkelijk maatschappelijke waarde toevoegt, voor de bewoners van Woldwijk zelf én voor de bredere gemeenschap van Ten Boer. Onder andere vanwege de toegankelijkheid via het Lutjehoeskespad, de coöperatieve aanpak en de vele openbare activiteiten in Woldwijk. Neem het jaarlijkse Lutjefest, dat de bewoners van Woldwijk samen met de dorpsvereniging Ten Boer organiseren. Het festival biedt dorpsbewoners en mensen uit de omgeving gelegenheid op een leuke manier kennis te maken met wonen en leven in Woldwijk. Uit het Hanze-onderzoek blijkt dat dit soort evenementen de sociale cohesie tussen Woldwijk en de omliggende gemeenschap versterkt en het bewustzijn over duurzaamheid en alternatieve woonvormen bevordert. 

Verder

De impact van Woldwijk gaat zelfs verder dan de dorpsgrens van Ten Boer, dat sinds 2019 deel is van de gemeente Groningen. Het buurtje draagt, in ieder geval tijdelijk, bij aan de ambities van de gemeente Groningen om vernieuwende woonvormen meer ruimte te bieden. Woldwijk vormt daarnaast een inspirerend voorbeeld voor innovatieve bouwmethoden en participatieve gebiedsontwikkeling. Zowel in stedelijke als in landelijke gebieden, zeker nu het volgens (inmiddels ex-)minister De Jonge van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening nodig is om bij elk dorp een straatje bij te bouwen. Woldwijk laat zien dat dit straatje een eigen karakter kan hebben en zich kan onderscheiden van de nieuwbouwbuurten die de afgelopen decennia zijn verrezen in Ten Boer, Eelde en Epe en ook elders in Nederland. 

Omdat de tijdelijke gebruiksvergunning in 2027 afloopt, staat de Coöperatieve Vereniging Woldwijk samen met de gemeente Groningen en inwoners van Ten Boer voor de uitdaging nieuwe plannen voor het gebied te ontwikkelen en de waardevolle lessen, en als het kan de huidige opzet van Woldwijk, daarin een blijvende rol te geven.

BRONNEN

• Gemeente Groningen (2019).Woonvisie gemeente Groningen 2020-2025, Een thuis voor iedereen.
• Sekuur, M., & Ubels H. (2024). Waardencreatie in Woldwijk: een praktijkgericht onderzoek naar placemaking in Woldwijk Ten Boer. Groningen: Hanze University of Applied Sciences.
• www.woldwijk.nl