Déjà vu: naar Libië
Nog exact een week, en dan ga ik voor een tweede keer naar Libië. Dit keer voor een paar weken, in plaats van voor twee dagen. Zo begon ik mijn eerste blog in maart van dit jaar. Maar corona veranderde alles. Twee weken Libië werd in werkelijkheid nog geen 100 uur. Fast forward vijf maanden, nu: Nog exact een week, dan ga ik terug naar Tunesië, hopelijk met een snelle doorstart naar Libië. De voorbereidingen zijn weer gestart, het voelt als een onwerkelijke déjà vu.
Het was 11 maart 2020, en een half uur na aankomst op onze compound in Tripoli kwamen de eerste berichten al binnen. Tunesië stelde quarantainemaatregelen in voor iedereen die het land binnenkwam. Een extra uitdaging voor de wisseling van de wacht, maar niet onoverkomelijk. In een hoog risico-omgeving zoals Libië moeten we elkaar namelijk regelmatig aflossen. Wij wisselen voornamelijk tussen Libië en Tunesië en daarom moeten we de regels van meerdere landen in de gaten houden. We besloten het de volgende dag verder op te pakken.
Dat die dag de start zou zijn van een terugkeer naar Tunesië had ik toen nog niet kunnen, en ook niet willen voorspellen. Immers, na maanden afwachten en voorbereiden waren we eindelijk weer terug naar Libië. Maar de ontwikkelingen volgden elkaar in een bizar hoog tempo op, ik voelde het door mijn vingers glippen. Turkije en Jordanië besloten het in- en uitgaande luchtverkeer te staken. Daar gingen onze opties om via deze landen te reizen. Geruchten deden de ronde dat Tunesië niet veel later zou volgen. En hoewel Libië met trots bleef communiceren dat het land ‘coronavrij’ was, nam de onrust op sociale media onder Libiërs toe: waarom neemt onze overheid geen maatregelen als de rest van de wereld dit wel doet?
De kans om vast te komen zitten in dit land in oorlog werd steeds aannemelijker, de onvoorspelbaarheid van de situatie was te groot. Met pijn in het hart besloten we terug te gaan naar Tunesië. Dinsdag 17 maart zouden we vertrekken. Maar 's avonds op 14 maart hield premier Serraj een toespraak op nationale televisie met één heldere boodschap: het land gaat over 24 uur op slot. Onze planning werd vervroegd, met spoed moesten we het land zien te verlaten. Dat lukte, met de indrukwekkende professionaliteit van de Brigade Speciale Beveiligingsopdrachten (BSB) van het Ministerie van Defensie die BZ-diplomaten in hoog risicogebieden beveiligt. Ze wisten ons op de laatste vlucht uit Libië te krijgen. Na 24 uur doorgebracht te hebben in Tunesië ben ik vervolgens doorgevlogen naar Nederland. Ook in Tunesië was de situatie in het begin van de crisis te onvoorspelbaar, met te beperkte medische faciliteiten voor een grote uitbraak.
Kortom, binnen 72 uur zat ik van mijn bureau in Libië, aan mijn keukentafel in Den Haag. En daar bleef ik uiteindelijk vijf maanden. Een gigantische omslag. Voordat je mag werken in een hoog risico-omgeving vinden er uitgebreide psychologische en medische testen plaats. Er wordt onder andere getoetst of je kan omgaan met een onvoorspelbare en weerbarstige werkomgeving. Ik had hierbij veel scenario’s voor ogen (bijvoorbeeld getuigenis van geweld), maar een noodvertrek door corona had ik nooit kunnen bedenken.
Valt het dan stil? Integendeel. Snel wist iedereen - ambassades, de VN-missie, en ook de Libiërs - de omslag te maken naar het digitale werk. Absoluut niet hetzelfde, maar voor een crisis van deze omvang wel een goede tijdelijke oplossing. Zelfs in deze tijden hebben we resultaten geboekt. Nederland is aangesteld als voorzitter van de werkgroep ter bevordering van de naleving van internationaal recht en het respecteren van de mensenrechten in Libië. De werkgroep is onderdeel van het politieke proces gericht op het bereiken van vrede en veiligheid in Libië. Hier zal ik later meer over vertellen. Ondertussen is er in Libië ook veel veranderd. Zo heeft de internationaal erkende overheid van Libië, de Government of National Accord (GNA) onder leiding van premier Serraj het offensief op Tripoli van Haftar met zijn officieuze Libyan National Army (LNA) een halt toegeroepen. De LNA is ver buiten Tripoli verdreven, de machtsverhoudingen liggen inmiddels volledig anders dan op het moment van vertrek uit Libië. Ook daarover later meer. Ik heb in de tussentijd aan de Haagse keukentafel een achtergrondstuk geschreven over Libië.
Ik maak me weer op voor een afscheid van thuis en probeer mijn vrienden en familie nog een keer - op afstand - te zien. Deze keer kan het verblijf in het buitenland dankzij alle coronaperikelen langer gaan duren dan normaal. Hoe dan ook, ik kijk er naar uit om terug te gaan!