Duurzame energie in Duitsland - een geunanceerd perspectief

In het juninummer van Geografie stond een artikel over het succes van zonne-energie in de Duitse deelstaat Noordrijn-Westfalen. Tussen 2000 en 2010 werd de capaciteit aan zonne-energie daar verhonderdvoudigd, terwijl die in Nederland vervijfvoudigde. Kortom, een enorm Duits resultaat, waar wij nog wat van kunnen leren. Maar voordat we onze overhemdsmouwen oprollen, is het misschien verstandig het Duitse succes wat te relativeren.

Het aandeel van duurzame energie in de elektriciteitsproductie van Duitsland is gestegen van 7 procent in 2000 naar 24 procent in 2013. In Nederland kenden we in dezelfde periode een groei van 3 procent naar 11 procent. In 2012 was slechts 4,4 procent van de verbruikte energie in Nederland duurzaam; in Duitsland was dit 11,6 procent. Kortom, een bevestiging dat we er in Nederland een tandje bij kunnen zetten.

Het was een van de Duitse doelen om de afhankelijkheid van gas, bruinkool en steenkool te verminderen. De laatste jaren is het aandeel bruinkool in de elektriciteitsproductie echter niet gedaald maar juist gestegen, van 23 procent in 2010 naar 26 procent in 2013. Dat kun je niet bepaald duurzaam noemen, want het verstoken van bruinkool leidt tot veel CO2 -uitstoot, verstoort het grondwaterniveau in de wijde omgeving van de dagbouwmijnen (zoals in Zuid-Limburg, dat veel last heeft van de bruinkoolwinning in Garzweiler in Noordrijn-Westfalen), vernietigt het landschap en dwingt vele mensen te verhuizen omdat hun dorpen ten prooi vallen aan de graafmachines.

Waarom blijft het aandeel van fossiele brandstoffen zo groot? Daar zijn meerdere oorzaken voor. In de eerste plaats heeft Duitsland besloten tot een Atomausstieg: in 2022 moet de laatste kerncentrale dicht. Het aandeel van kernenergie is al langzaam gedaald, en opgevangen door zowel duurzame als fossiele energie. Een tweede reden betreft de onbetrouwbaarheid van de meeste vormen van duurzame energie. Als het weer ongunstig is voor zonne- en windenergie, moeten de centrales op fossiele brandstof (en de kerncentrales) het overnemen. Vanwege de gewenste netstabiliteit moeten deze centrales blijven draaien. Daarom is er bij harde wind en veel zon een groot overschot aan elektriciteit, dat tegen zeer lage prijzen aan het buitenland verkocht moet worden. Dat is gunstig voor Nederlandse verbruikers, maar fnuikend voor de rentabiliteit van de fossiele centrales in Nederland. De nieuwe gascentrale in Maasbracht moest anderhalf jaar na de opening in juni 2012 al in de mottenballen. Duurzame energie wordt sterk gesubsidieerd in Duitsland; de Duitse consument betaalt de prijs: 5 procent, circa 1 miljard euro, vloeit naar Nederland, doordat wij goedkope stroom van de oosterburen afnemen.

Gascentrales zijn eenvoudiger op een laag pitje te zetten dan kolencentrales, maar steenkool is op de wereldmarkt voor steeds minder geld verkrijgbaar. Bruinkool is weliswaar goedkoop te winnen in dagbouw, maar heeft een laag rendement bij verbranding. De bruinkoollobby is echter sterk in Duitsland en wijst op de 22.400 arbeidsplaatsen in deze sector. De bruinkoolcentrales zijn voor ondernemingen als RWE en E.on belangrijk, nu zij hun atoomcentrales als inkomstenbron kwijtraken.

Voor de duidelijkheid: ik ben een sterke voorstander van duurzame energie. Vroeger of later raken de fossiele brandstoff en op. Maar het stimuleren van duurzame energie moet in EU-verband gebeuren. De Unie moet krachtig inzetten op een verbetering van het grensoverschrijdende hoogspanningsnet, om de pieken en dalen te kunnen opvangen. Daarnaast moeten we het onderzoek naar de opslagmogelijkheden van energie sterk stimuleren. De macht van energiekartels dient gebroken te worden, en oneerlijke concurrentie bestreden. De klimaatafspraken moeten voor lidstaten bindend blijven. Een gemeenschappelijke energiemarkt maakt de EU minder kwetsbaar voor de grillen van de wereldmarkt en de wispelturigheid van Russische leiders, en is een voorwaarde voor de duurzame ontwikkeling van duurzame energie. 

BRONNEN 

• AGEB 2013. Energieverbrauch in Deutschland im Jahr 2012. 

• CBS 2012. Hernieuwbare energie Nederland 2012. 

• EIA 2014. U.S. Energy Information Administration – Germany. Geraadpleegd op: www.eia.gov/countries/country-data.cfm?fi ps=GM&trk=m 

• Hiller, S. 2014. Trotz Energiewende verbraucht Deutschland mehr Braunkohle als vor 20 Jahren. Geraadpleegd op: www.energyload.eu 

• Stienstra, A. 2014. Windenergie leidt juist tot het verstoken van meer kolen. NRC Handelsblad 8 februari.