EUGEO dag 1: Wenen verrast
Ik heb een bezoek aan Wenen altijd overgeslagen. Teveel Sissi, barokke kerken en de Radetzkymars. Maar nu moet ik wel, want het 10e congres van EUGEO vindt hier plaats. Voor wie het niet weet: in EUGEO hebben alle KNAGs van Europa zich verenigt. Ik ben hier dus gedwongen. Dan maar het beste ervan maken, dus ik ben een paar dagen eerder gekomen. Gelukkig maar, want inmiddels heb ik al mijn stereotype beelden in de prullenbak gegooid. Wat een mooie, interessante stad. Daarover hoop ik de komende dagen te kunnen schrijven, maar ik moet natuurlijk beginnen met de wetenschap.
De overkoepelende titel van het congres luidt ‘Geographies of a Changing Europe’. Goed gekozen, want er is nogal wat aan de hand in Europa. Hoe actueel wil je het hebben. Maar het gaat bij dit congres nauwelijks over de oorlog in Oekraïne, of over het onvermogen van de Europese Unie om een plek te veroveren in de nieuwe wereldorde. Zoals gebruikelijk is het congresthema een brede paraplu waar alles over valt. Begrijp mij niet verkeerd, dat zijn ook veel interessante onderwerpen, die weldegelijk relevant zijn. Maar ik verwacht wel een actuele, prikkelende aftrap, ook wel keynote genoemd. Daar heeft de organisatie niet voor gekozen. Nu moesten we luisteren naar een zeer geleerd verhaal over de evolutie van stedelijke netwerken van een zeer geleerde emeritus professor uit Parijs (ik noem geen namen), dat mij weinig interesseerde. Echte kwantitatieve geografie, met weinig verrassende uitkomsten. Nou ja, een nieuw model, dat verdacht veel lijkt op het oude model. Heel knap trouwens om bij zo'n onderwerp een uur lang niet eenmaal de naam van een stad te noemen.
De akoestiek van de zaal hielp ook niet mee: harde, marmeren muren. Maar wel een mooi optrekje, de feestzaal van de Oostenrijkse Academie van Wetenschappen, uit 1756. Barok dus. Had ik al geschreven dat ik daar niet van houd? Maar goed, indrukwekkend is de zaal wel. Ooit gebouwd voor de universiteit, maar die is er in 1857 uitgegooid door Keizer Ferdinand I, vanwege de in de ogen van de keizer verkeerde positie van de universiteit tijdens de opstand van 1848. Trump-avant-la-lettre. De door Ferdinand opgerichte Keizerlijke Academie van Wetenschappen mocht het gebouw overnemen. En niet teveel kritiek ventileren natuurlijk. Binnen veel beelden en schilderijen van eminente wetenschappers, mannen natuurlijk. Maar gelukkig is het gebouw inclusiever gemaakt. In één van de werkgroepzaaltjes hangt een imposant schilderij van mannelijke leden van de Akademie (denk aan klonen van Siegfried Freud), maar om het schilderij heen zijn op de muur de namen van de vrouwelijke leden geschreven.
Voordat de keynote begon waren we getrakteerd op praatjes van belangrijke mensen, die veel dankwoorden uitspraken. Allemaal mannen. Waaronder de president van de Academie, met een indrukwekkende titulatuur: Bmad.Univ.-Prof.i.R.dr.phil. In Duitstalige landen weten ze vast wat dat betekent.
Wat jammer dat de keynote niet over Wenen ging. Aan de hand van deze stad kun je perfect de veranderingen in Europa van pakweg de laatste 150 jaar illustreren. Hoe de veranderende (politieke) context een plaats kan veranderen. Wenen was ooit de pronkhoofdstad van het grote Habsburgse Rijk, met zijn monumentale panden van rond 1900. Zet één zo'n gebouw in een provincieplaats in Nederland en het aantal toeristen verdubbelt. Wenen was een wereldstad, centrum van Jugendstil en Eclecticisme. Dan het verval na de Eerste Wereldoorlog, als het Rijk wordt opgedeeld. Het fascisme van het interbellum, de Anschluss van 1938. Na de Tweede Wereldoorlog opgedeeld in vier bezettingszones, landelijk en in Wenen. Net als Duitsland en Berlijn. Dar weten veel mensen niet meer. In het geweldige stadsmuseum bezocht ik een prachtige tentoonstelling over deze bezettingszones: ‘Kontrolierte Freiheit: Die Allierten in Wien’. In een klein deel van het centrum deelden de geallieerden het gezag, en gingen gezamenlijk op patrouille (‘Vier im Jeep’).
In 1955 gaven de geallieerden hun macht op, dankzij de ontspanning na de dood van Stalin. Oostenrijk moest wel neutraal blijven. Een belangrijk onderdeel van de nationale identiteit was de theorie dat Oostenrijk het eerste slachtoffer was van het nationaalsocialisme. Pas in 1991 kwam een eind aan die mythe.
Wenen was tijdens de Koude Oorlog het toneel van spionage (de film The Third Man). De bevolkingsomvang stagneerde. Maar dan, de val van de Muur, en Wenen wordt het scharnierpunt tussen de oude en nieuwe lidstaten van de EU. De bevolking groeit naar 2 miljoen; evenveel als in 1900. De neutraliteit is opgegeven. Wenen is nu een welvarende stad, met veel groen, en een woningcontingent dat grotendeels in handen van de gemeente is (daarover de komende dagen meer).
Maar goed, dat zat allemaal niet in de keynote. In de workshops heb ik gelukkig genoeg interessante zaken gehoord. Eén ging over de grote veldslagen tegen het oprukkende Ottomaanse Rijk, en de mythevorming daaraan verbonden. Om het geheugen op te frissen: de slag op het Lijsterveld, Kosovo (1389), Varna (1444), Krabava (1493) en Mohács (1526). Allemaal verloren van de ‘Turken’, maar in de nationale mythevorming waren het overwinningen, want de moslims waren even opgehouden in hun veroveringen. ‘Wij Serviërs (Hongaren, Bulgaren, eetc.) hebben gewonnen’. Maar uit recent onderzoek blijkt dat er vooral ging om huurlingenlegers, met bijvoorbeeld soldaten uit Duitsland. Vergelijk dit met het Russische leger in Oekraïne, met kanonnenvoer geleverd door Noord-Korea en Kameroen. Volgend jaar wordt in Hongarije herdacht dat de slag bij Mohács vijfhonderd jaar geleden plaatsvond. Je kunt nu al voorspellen dat Victor Orbán niet wil horen dat niet alle soldaten Hongaren waren.
De komende dagen meer wetenschappelijk nieuws. Tot slot nog wat trivia. Zaterdagavond heb ik een concert bijgewoond in de zaal van de Wiener Musikverein. Geen gerenommeerd orkest, maar een optreden van het Mozart Orkest (in historische kostuums), dat Mozart Greatest Hits speelde, voor een publiek van overwegend Aziatische toeristen. Voor mij zat een dame die gedurende het hele concert op haar telefoon aan het winkelen was bij Louis Vuitton. Op de calculator werden de Europese prijzen geconvergeerd naar haar eigen valuta. Af en toe werden haar vondsten luidkeels gedeeld met haar moeder, twee plaatsen verderop. Maar goed, het orkest was niet eens onaardig, en ik heb nu zelf kunnen constateren dat de akoestiek van de zaal magnifiek is. Bij het laatste nummer moesten we ritmisch meeklappen van de dirigent. Ik heb geweigerd. Wat werd er gespeeld? De Radetzkymars.
Trivia van de dag
Overal in Wenen staan weegschalen. Voor 20 eurocent kun je wachtend op de tram je gewicht controleren. Het schijnen er zo'n 150 te zijn, die al sinds de 19de eeuw worden onderhouden en geëxploiteerd door de familie Popp. Hoeveel kun je daarmee verdienen?
