Geografisch leren denken en vakantie

27 mei 2020
Auteurs:
Joop van der Schee
emeritus hoogleraar onderwijsgeografie
Blog: GeoEd
onderwijs
Opinie
FOTO: JOOP VAN DER SCHEE
Zicht op het dorp Joucas in de Provence, een mooie vakantiebestemming in Frankrijk.

Kunnen we ondanks de coronacrisis toch op vakantie deze zomer? Waar wel en niet? Welke grenzen kunnen we over? Wat zijn de gevolgen van reisbeperkingen voor ons en anderen? Geografie gaat over gebieden, grenzen en relaties. Het leert over grenzen heen kijken. Dat vereist wel enige training. Maar hoe train je dat?

 

Vakantie komt van het Latijnse vacatio en betekent vrij zijn van verplichtingen. Dat is mooi, althans als je vakantie hebt en liefst ook nog wat vakantiegeld. Vakantietijd is bepaald geen vakantie voor degenen die aan toerisme hun brood verdienen, de hotel- en campinghouders, lokale middenstand en reisbranche. Ze zien u graag komen. De vakantie van de één is aanpoten en geld verdienen voor de ander. Toerisme is op veel plaatsen en ook mondiaal gezien een branche waarin heel veel geld omgaat. Het gaat om naar schatting 10 procent van alle banen wereldwijd. Tenminste zo was het voor kort. De coronacrisis laat duidelijk zien dat het ook heel anders kan. Juist de ‘pretindustrie’ (horeca, uitgaan en reizen) wordt zwaar getroffen.

Vakantie heeft echter ook een andere kant, die we niet altijd willen zien. Naast tijgermuggen, hittegolven en bosbranden zijn er de files, luchtvervuiling en bergen plastic.

FOTO: JOOP VAN DER SCHEE
Vuilnisbelt op het toeristeneilandje Isla Holbox nabij Cancún, Mexico.

En lokale gemeenschappen kunnen niet alleen goed verdienen aan toerisme maar er ook door ontwricht worden, denk aan Giethoorn, Venetië of Bali. Als corona iets opnieuw duidelijk maakt, is het wel hoe alles met elkaar verknoopt is. En als corona verdwijnt, gaan we dan terug naar (ab)normaal of kan het ook anders? Wat anders zou zo gek nog niet zijn. Krimp van Schiphol en minder drugstoerisme in Amsterdam om maar eens wat te noemen.

Verknoopte wereld

Aardrijkskundeonderwijs is belangrijk omdat het helpt leerlingen hun kijk op de complexe verknoopte wereld met al haar schoonheid en ellende te verbreden en te verdiepen. Via kennis over relaties tussen mens en natuur, kennis over locatie-gebonden relaties en conflicten tussen mensen onderling. Maar denken in relaties is niet iets dat leerlingen uit zichzelf gemakkelijk oppikken. Integendeel, dat moet je leren. Cox, Elen en Steegen van de Universiteit van Leuven schrijven dat in International Research in Geographical and Environmental Education (2019, vol. 28-1). Het algemene beeld dat uit dit Vlaamse onderzoek onder 735 leerlingen van 16-18 jaar naar voren komt, is dat leerlingen zwak zijn in het denken in relaties en systemen. Veel leerlingen hebben moeite met het leggen van de relatie mens-natuur en het zien van relaties in feedback loops.

Hoe kunnen docenten leerlingen daarin trainen? Cox en collega’s kozen voor het leren denken in oorzaak-gevolg relaties aan de hand van begrippenschema’s, ook wel concept maps genoemd. Over de samenhang van migratie, globalisering, welvaart, voedselproductie en klimaatverandering. Dat staat in het voor leraren bruikbare artikel in International Journal of Designs for Learning. Anders dan de term concept maps doet vermoeden is er in de begrippenschema’s weinig aandacht voor de ruimtelijke component, een gemis dat de auteurs ook zelf opmerken.

Marokkaans mysterie

Die ruimtelijke component is duidelijker aanwezig in het mysterie over Marokko waarmee Tim Favier leerlingen wil trainen in het denken in relaties en systemen.

Schema mysterie Marokko.pdf
Schema mysterie Marokko uit Leren denken met aardrijkskunde (credits: Tim Favier)
Download dit document (59.54 KB)

Het mysterie gaat over waterproblemen in de Todravallei bij Tinghir, een stad 366 kilometer ten oosten van Marrakesh. De belangrijkste oorzaak van het watertekort is gegroeide waterbehoefte door de instroom van migranten en toeristen. In het mysterie wordt duidelijk dat alles draait om de toegang tot water. In de benedenloop van de Todra is de toegang tot water enorm afgenomen als gevolg van twee ontwikkelingen bovenstrooms. Ten eerste zorgt mondiale klimaatverandering voor afname van de neerslag in de bergen, waar de Todrarivier ontspringt. Maar nog veel belangrijker is de enorme toename van wateronttrekkingen in de middenloop van de rivier, rond Tinghir en Tizgui. Er is dus sprake van een complex web van relaties (zie schema) dat leerlingen moeten ontrafelen met behulp van kaarten, foto’s en andere bronnen. Het schema helpt te begrijpen waarom de hoofdpersoon in het mysterie tegen haar zin vanuit de benedenloop van de Todravallei naar Rabat moet verhuizen. Bepaald geen vakantie-uitje!