Helambu en de flash flood

Alle seinen op rood

Oud-docent aardrijkskunde Ko Dek ziet tijdens een trektocht  voorjaar 2022 in Nepal de sporen van een verwoestende flash flood in het stroomgebied van de rivier Melamchi. Een tweede klap voor het gebied dat in 2015 in het epicentrum van de Gorkha-aardbeving lag.

Onze tocht door de Helamburegio zit er bijna op. Onderweg hebben we duidelijk de sporen van de aardbeving van 2015 gezien (zie Geografie, januari). Het is nog twee dagen wandelen. Vandaag zullen we in de buurt van Nakote de rivier Melamchi oversteken. We stellen ons in op een hangbrug; wiebelig maar goed te doen. In een bocht die uitkijkt op het dal, zien we dat het mis is. Het bruggenhoofd staat er nog, maar de brug is verdwenen. In het dal zien we sporen van hevige erosie.

We drinken thee in een huis vlakbij. Daar horen we dat er in juni 2021 een heftige overstroming is geweest. Eerst was er een aardverschuiving die de rivier bovenstrooms blokkeerde. Vervolgens vormden grote hoeveelheden regenwater en smeltwater uit de bergen een stuwmeer. Die natuurlijke stuwdam, gelegen op zo’n 3500 m hoogte, brak na verloop van tijd door. Er was geen houden meer aan. De brug, net nieuw gebouwd na de aardbeving van 2015, werd weggeslagen door een flash flood (zie ook Geografie januari 2021, over een zelfde dreiging in Peru).

Een enorme hoeveelheid water vermengd met zand, rotsblokken en stukken van bomen raasde met grote snelheid door het dal. Het huis bij de brug ligt hoog boven de rivier. Het vertoont nog de sporen van de aardbeving van 2015. Het overleefde net de flashflood.

Oversteken

De oversteek moet anders dan we gedacht hadden. Plaatselijke bewoners hebben tientallen meters lager in het sterk geërodeerde dal een houten noodbruggetje gebouwd. Het is alleen te bereiken door een steile puinhelling af te dalen. Aan de andere kant wordt het dan spoorzoeken omhoog. Je kunt ook gebruik maken van een kabelbaan. Je gaat dan met zijn tweetjes in een kleine open gondel zitten en trekt jezelf naar de overkant, daarna kun je volgende passagiers helpen oversteken. Dat de kabelbaan van Zwitserse makelij is, helpt een beetje bij het nemen van de beslissing. De knop ‘hoogtevrees’ moet maar even om.

Eenmaal aan de overkant bekijken we de ravage in het dal. De erosie is immens. De rivier heeft zich vele meters dieper in het land ingesneden, een enorme hoeveelheid puin achterlatend. Onderweg horen we dat alle hangbruggen over de rivier zijn weggeslagen. De Helamburegio, die in de afgelopen jaren net een beetje ontsloten was, is opnieuw sterk geïsoleerd.

Watersnood

Verderop in het dal ligt Melamchi. Ook hier zijn ze nog bezig de schade te herstellen van de aardbeving van 2015. De rivier loopt dwars door het stadje. Op de oevers liggen gewoonlijk de akkers. Daar is niets meer van over. De ravage is groot, de flash flood heeft veel schade veroorzaakt. De beelden doen denken aan foto’s uit het familiealbum van mijn ouders (Kruiningen, Zuid-Beveland 1953). Verwoeste huizen, een dakrand die nog net boven modder en puin uitsteekt. Destijds vooral zand en klei, hier ook enorme rotsblokken die meegesleurd zijn. Voorlopige statistieken zeggen het volgende: bijna 200 huizen weggeslagen en ruim 500 zwaar beschadigd, 15 mensen vinden de dood, ruim 1700 mensen moeten hun woongebied verlaten, 500 stuks vee komt om.

Rampgevoelig

Het stroomgebied van de Melamchi bestaat uit een smal dal met zeer steile hellingen. De rivier is maar 41 km lang (kaart). Deze ontspringt op bijna 5900 m in de Jumal Himalketen en mondt  uit in de rivier Indrawati. Dat gebeurt bij het plaatsje Melamchi Bazar, dat op 940 m ligt. De Melamchirivier heeft dus een enorm verval. De stroomsnelheid is onder normale omstandigheden al hoog en de verschillen in afvoer zijn groot. In de zomer bevat de rivier veel water, afkomstig van de zuidwestmoesson en smeltwater uit de bergen. In de wintermaanden staat de bedding bijna droog. In dit kleine stroomgebied gaat het in juni 2021 helemaal fout. Hoe zit dat?

Het reliëf en de klimatologische omstandigheden maken Nepal een van de meest rampgevoelige landen ter wereld. Meer dan driekwart van de bevolking loopt het gevaar met een natuurramp te maken te krijgen. In het gebied van de Melamchi blijkt sprake van een overtreffende trap.

Het stroomgebied van de Melamchi beslaat maar 324 km2. Het ligt in een regio in Nepal die voor natuurrampen zoals aardbevingen en aardverschuivingen als hoogst kwetsbaar wordt aangemerkt. Tel daarbij op de gevolgen van een aantal menselijke ingrepen en je krijgt een keten van oorzaken die rampzalig uitpakt.

Keten van oorzaken

Op 11 juni 2021 bereikt de zuidwestmoesson het stroomgebied van de Melamchi. Het regent dagenlang onafgebroken. In de eerste 24 uur valt er al 120 mm. Dat is vrij veel, maar hoeft nog geen aardverschuiving te veroorzaken. In dit gebied lag in 2015 echter het epicentrum van de Gorkha-aardbeving. Door die beving en de vele naschokken zitten er nu veel breuken in het gesteente. Vanwege de gestage, langdurige regenval kan het water de breuken binnendringen en wordt het gesteente instabiel. De steile hellingen en de zwaartekracht doen de rest en het komt tot tal van aardverschuivingen. Op 15 juni 2021 is het zover bij Nakote. Daar blokkeert een enorme aardverschuiving op 3500 m hoogte de rivier. Er volgt een keten van gebeurtenissen. Ook de mens speelt hier een belangrijke rol; tijdens onze hele tocht door de Helamburegio zien we daarvan diverse voorbeelden.

Voedsel en brandstof

In dit moeilijk toegankelijke gebied is de bevolking voor haar voedselvoorziening helemaal afhankelijk van zelfvoorzienende landbouw. Daartoe heeft men op de steile hellingen terrassen moeten aanleggen. Die hebben geen stenen muurtjes maar bestaan uit aarden wallen. Je kunt je voorstellen dat langdurige regen hier onherroepelijk problemen gaat opleveren. Ik vraag onze gids wat er met die terrassen gebeurt in de moessontijd. ‘Many landslides, many landslides’, is het antwoord. Onderweg zien we terrassen die weer gerepareerd zijn, een enorm arbeidsintensieve klus. Landbouw, zo blijkt, is hier een evenwichtsoefening.

Tijdens onze trektocht zien we met grote regelmaat vrouwen die brandhout op hun rug vervoeren. Bijna iedereen in dit gebied kookt nog op hout. Ook de keukens van de lodges waar we logeren, maken er volop gebruik van. Slechts een enkele keer wordt butagas gebruikt. De flessen moeten dan wel van ver worden aangevoerd over steile bergpaadjes, vaak met een ezel of paard. Bij elk huis ligt dan ook een flinke voorraad hout. Dat wordt jaar in jaar uit gehaald uit de bossen die her en der nog op de hellingen staan. Het is voor de bevolking de meest goedkope oplossing om aan brandstof te komen. Inkomens zijn hier laag. Tekenen van herbebossing zien we niet. De grond op de berghellingen zal dus na verloop van tijd  minder goed vastgehouden worden. Het is een sluipend proces. Zo draagt houtkap bij aan bodemerosie en dus ook aan het ontstaan van aardverschuivingen.

Ook de overheid is een mede-veroorzaker van de aardverschuivingen. Men legt wegen aan om geïsoleerde gebieden toegankelijk te maken en zo de ontwikkeling daar bevorderen. Die wegenaanleg wordt vaak drastisch aangepakt. Graafmachines en bulldozers halen stukken uit hellingen weg.  Aan de werkzaamheden gaat nauwelijks geologisch onderzoek vooraf. Na afloop van het werk blijken hellingen soms nog instabieler dan ze al waren en zijn ze nog gevoeliger voor aardverschuivingen geworden.

Seinen op rood

Er is niet echt een overduidelijke oorzaak aan te wijzen voor de flashflood in de Melamchirivier. De doorbraak van de natuurlijke stuwdam zou je als directe oorzaak kunnen beschouwen. Maar natuurlijke oorzaken en menselijke ingrepen hebben hier elkaar versterkt. Wel staan na 2015 in het gebied van de Melamchi alle seinen op rood.

Het is eind juni 2022. We zijn alweer een tijd thuis. Op een morgen komt er een appje binnen. Onze jongste dochter is na haar werk in Nepal op vakantie gegaan en wil die dag van Chitwan naar Bandipur. Ze moet op stel en sprong haar plan wijzigen. De bus kan niet verder. Oorzaak: een aardverschuiving.