Het veranderende Amsterdamse toerismebeleid

Versnelt de coronacrisis het denken over een nieuw Amsterdam?

Toerisme kan lokale gemeenschappen en de omgeving verstoren. Bewoners zijn bang dat door toeristische activiteiten woonbuurten veranderen, maar voelen zich vaak machteloos in dit debat. Vóór de coronacrisis was ‘overtoerisme’ het belangrijkste gespreksonderwerp in Amsterdam. Maar tijdens de coronacrisis was de stad weer van de bewoners. Nu de toeristen langzaam terugkomen laait de discussie weer op.

Vóór de coronacrisis: slachtoffer van eigen succes

In Amsterdam was het stedelijk marketingbeleid vanaf 1990 gericht op het aantrekken van toeristen naar de unieke Amsterdamse grachten, om zo de lokale economie te stimuleren. Dat lukte, want Amsterdam is nu een van de meest intensieve toeristensteden van Europa, volgens de Gemeente Amsterdam (2019).

Er bestaat een gezonde balans tussen recreatief en zakelijk toerisme. Nederland als geheel en Amsterdam in het bijzonder zijn belangrijke plekken geworden voor congressen en bedrijven op wereldformaat. Dit komt mede dankzij de goede infrastructuur, aantrekkelijke belastingvoordelen en een hoogopgeleide Engels sprekende beroepsbevolking. Het Nederlands bureau voor toerisme en congressen (NBTC) verwachtte voor de coronacrisis een maximale jaarlijkse groei van 7 procent in buitenlands toerisme en 3 procent in binnenlands toerisme.

De toerismesector is goed voor zo’n 800.000 banen in Nederland. Daarnaast brengt toerisme ook extern kapitaal naar de regio, introduceert nieuwe functies, drempelwaarden van winkels worden eerder bereikt en stimuleert het de bescherming van erfgoed. Een toename van toerisme leidt ook tot een afnemend gevoel van onveiligheid, volgens de studie van Benthem e.a. (2017).

Bijen op de honing

Maar toerisme heeft niet alleen voordelen. Bewoners van onze hoofdstad meden steeds meer het Disneyland dat de Amsterdamse binnenstad was geworden. De combinatie toeristen en bewoners zorgde voor conflicten.

Voor de coronacrisis kwamen toeristen als bijen af op de honingpot die de binnenstad van Amsterdam was geworden. De binnenstad kwam volledig in het teken te staan van toerisme. Dit leidde tot wachtrijen bij musea, geluidsoverlast, een oververhitte huizenmarkt, een monocultuur in de retailsector (bijvoorbeeld Nutellawinkels), vermindering van gemeenschapsgevoel onder buurtbewoners en teruglopende voorzieningen voor de bewoners. De bewoners moesten hun dagelijks leven aanpassen aan toerisme. ‘Amsterdam is een bezoekerseconomie geworden met een monocultuur’, noemt Alice Ernest (voorzitter van de bedrijfsinvestering zone (BIZ) van de Haarlemmerbuurt).

Functiemenging

De nadelen van toerisme bleven niet onopgemerkt. Al voor de coronacrisis begon de politiek te schuiven. De groei van het aantal gebruikers van Amsterdam dwong de gemeente om een programma op te stellen om de effecten aan te pakken. De strategische agenda van de Metropoolregio Amsterdam (MRA) 2025 spreekt over het herstellen van een juiste balans tussen bewoner, ondernemer en toerist. Functiemenging moet hieraan bijdragen. De woonfunctie in de binnenstad moet behouden blijven, maar werken en toerisme past er ook in. ‘Een stad is een plek waar verschillende groepen samenkomen en met elkaar leven. Als één groep de overhand heeft, dan verliest de stad haar ziel en dat is in Amsterdam gaande’, aldus Stephen Hodes (toerisme deskundige).

Sinds 2017 kent Amsterdamse binnenstad een hotelstop om zo de groei van toerisme te coördineren, overtoerisme te stoppen en de toeristische druk op bepaalde delen van de stad te verlichten. De MRA stimuleert hotelontwikkeling buiten de binnenstad: in gebieden waar het kan bijdragen aan functiemenging, om zo toerisme te spreiden naar andere stadsdelen en randgemeenten.

Balans tussen toeristen en bewoners

Een first-time toerist in Amsterdam, wil de must-see attracties bezoeken, zoals de Dam. Een toerist die eerder in Amsterdam is geweest, zal zien dat er meer is dan dat. Deze toerist is geneigd om andere buurten te ontdekken om zo het authentieke dagelijkse leven in de stad op te merken.

Cultureel beleid zette daarom al steeds meer in op de lokale culturele productie en consumptie in de gehele stad. Creativiteit koppelt de buurten aan herkenbare verhalen die de lokale identiteit weerspiegelen. De verschillende verhalen creëren de mogelijkheid om toeristen aan te trekken én zijn verbonden met het dagelijks leven van de bewoners. Deze plaatsen bieden zo ‘het dagelijks leven’ als aanvulling op de ‘must-see toeristische attracties’. Het Amsterdams Kunstenplan 2017-2020 focust hiermee op een herverdeling van culturele faciliteiten, activiteiten en mensen over tijd en ruimte om te zorgen voor ‘culturele nabijheid’. Het uiteindelijke doel is een multipolaire stad waar bezoek aan buurten wordt gestimuleerd. Op deze manier wordt (massa)toerisme gespreid over de (binnen)stad en haar buurten en wordt de charme van de authentieke buurt niet aangetast.

Kortom, al voor de coronacrisis werd steeds meer nagedacht over de balans tussen toeristen en bewoners.

Tijdens de coronacrisis: never waste a good crisis

Toen kwam de coronacrisis en werd alles anders. De Dam was ineens leeg. Het devies was niet teveel reizen, vakantie in eigen land houden en drukke steden vermijden.

De Amsterdamse binnenstad bleek niet meer van de bewoners te zijn. Alle pleinen waren bevolkt, behalve die in het centrum. Normaal wordt de binnenstad gedomineerd door toerisme. Wanneer de toeristen wegblijven, is het leven ook weg. De bewoners vonden het geweldig dat er geen toeristen waren en er weinig verkeer was. 'Dit gaf de stad een gevoel van vrijheid', ervoer Joris Tensen (boutique appartementenhotel Yays). 'In alle rust kon je de gevels van de grachtenstad bekijken', zegt Jeroen Verhulst (Senior adviseur Stichting Stedelijke Vraagstukken en deelnemer van de bewonersorganisatie Oostelijke eilanden en Oostelijke binnenstad).

Tegen massatoerisme

'Never waste a good crisis: deze pandemie is een mogelijkheid om in te grijpen', benadrukt Stephen Hodes. Corona versnelde de discussie over het al dan niet terugkeren naar de situatie met massatoerisme. Dit leidde tot een georganiseerd protest en een petitie tegen massatoerisme die in twee weken tijd 30.000 keer werd ondertekend (Volksinitiatief van Amsterdam heeft een keuze). De ondertekenaars willen niet terug naar de situatie voor de coronacrisis waar de economie en het straatbeeld gedomineerd werden door hordes toeristen met hun rolkoffers. Zij willen een Amsterdam waar de bewoners centraal staan.

Volgens Mascha ten Bruggencate (D66, voorzitter dagelijks bestuur centrum), dwingt deze massapetitie de politiek ertoe om over dit onderwerp te discussiëren om ervoor te zorgen dat de laatste bewoners niet ook de stad worden uitgedrukt door massatoerisme. Daarnaast om te bedenken hoe de oude situatie niet terugkeert, maar de stad de richting op te sturen die overeenkomt met de behoeften van bewoners, denken Nadia Duinker (restauranteigenaar Roest) en Micha Mos (GroenLinks, dagelijkse leiding van de Amsterdamse binnenstad). Tony Wijntuin (adviseur winkelgebieden) en Stephen Hodes noemen het belang van kleine, lokale, authentieke winkeleigenaren die nodig zijn voor het dagelijks leven van de bewoners.

Zo werd corona een wijze les voor ondernemers, vinden Alice Ernest en Micha Mos. Toerisme verdween en daarom is het verstandig dat niet langer core business te laten zijn. Een ondernemer kan zich beter richten op bewoners, omdat die er altijd zijn.

Na de coronacrisis: functiemenging

Hoe ver je de hotels ook van het centrum vandaan spreidt, het zal nooit meer zo stil worden op de Dam als tijdens de eerste intelligente lockdown, in maart 2020. ‘De bewoners moeten accepteren dat ze in een levendige stad wonen en dat geluid daarbij hoort’, benoemt Eliane Siepel-Broeksma (Open Ateliers Westelijke eilanden). Maar dankzij de crisis staat het nieuwe toerismeplan weer volop op de agenda.

Duurzame successen met betrekking tot toerisme worden gecreëerd in samenspraak met de omgeving, de lokale cultuur en de bewoners. Mascha ten Bruggencate en Matthew Eelman benoemen dat Amsterdam and partners (voorheen I amsterdam) tegenwoordig samenwerkt met bedrijfsverenigingen en musea buiten de binnenstad, om leuke plekken daar te promoten. Dit om Amsterdam een breder beeld te geven en het aanbod te veranderen. Interesses verschillen en de politiek zorgt voor een balans zodat geen enkele partij de bovenhand heeft.

BRONNEN

• Benthem, van M., Fijnje, J., Koopmans, C., Tieben, B. (2017). De impact van de bezoekerseconomie op Amsterdam. Amsterdam: University of Amsterdam.
• Groenendijk, P. (2018, 4 april). Toerisme groeit explosief, Amsterdam dreigt vol te lopen. Algemeen Dagblad.
• Nikolić, M., Kurtović-Folić, N., Milojković, A. (2014). Hotel design and adaptive reuse: From historic palaces to the city’s dilapidated structures. Facta universitatis-series: Architecture and Civil Engineering, 12(1), 97-112.
• Oskam, J. (2020). Eiffel Tower and Big Ben, or ‘off the beaten track’? Centripetal demand in Airbnb. Hospitality & Society, 10(2), 127-155.
• Pinkster, F. M. & Boterman, W. R. (2017). When the spell is broken: Gentrification, urban tourism and privileged discontent in the Amsterdam canal district. Cultural geographies, 24(3), 457-472.
• Richards, G. & Marques, L. (2018). Creating synergies between cultural policy and tourism for permanent and temporary citizens. Committee on Culture of UCLG.
• Savills (2020). Hotel Developments in the Netherlands: Bubble or Boost?
• World Tourism Organization (UNWTO) (2019). United Nations World Tourism Organization (UNWTO) Tourism highlights 2019 Edition. Madrid.