Kalenderkaart van Taiwan voor 1887

In de bestuursvergadering van het KNAG in 1888 deed bibliothecaris Isaac Dornseiffen verslag van de stand van zaken. Er was dat jaar een rijke oogst aan kaarten. Een aantal van de belangrijkste liet hij aan het bestuur zien en ‘als curiositeit was ook nog ter vergadering een Chineesche kaart van het eiland Formosa, afkomstig van de Zendeling Campbell’. Deze kaart was er een uit een set van twee die Campbell had geschonken, een van Taiwan (destijds: Formosa) en een van de Pescadores, de eilandengroep tussen Taiwan en China.

William Campbell

Reverend William Campbell uit Schotland was van 1871 tot 1917 werkzaam als presbyteriaanse zendeling in Taiwan. Hij schreef uitgebreid over het eiland en was ook verantwoordelijk voor de oprichting van de eerste blindenschool daar. Hij interesseerde zich zeer voor de geschiedenis van het eiland en dan vooral de Nederlandse periode. In 1624 vestigde de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) zich op het eiland, omdat het vasteland van China verboden terrein was. Enkele Nederlandse zendelingen werkten voor de inheemse bevolking. Twee van hen, George Candidius (1597-1647) en Daniël Gravius (1616-1678) hadden de speciale belangstelling van Campbell. In 1662 werd de VOC van het eiland verdreven.

Campbell zag in 1873 als eerste Europeaan het Zon-Maanmeer, het grootste meer op Taiwan, en hij gaf het de naam Candidiusmeer. Het had natuurlijk al lang een inheemse naam, maar zoals hij in zijn Sketches of Formosa (1915) scheef, was zijn bezoek het eerste Europese en vond hij een Europese naam passend: ‘... my inclination to find a name for this beautiful expanse of calm, sweet, life-giving water could not suggest one more suit than that Candidius.’

Zendeling Gravius verbleef van 1647 tot 1651 op Taiwan. Hij werkte onder de inheemse Siraya’s en vertaalde delen van de bijbel in hun taal, door Gravius ‘Formosaans’ genoemd. Na terugkomst in Nederland publiceerde Gravius in 1661 zijn vertalingen van de evangeliën van Mattheus en Johannes in het Formosaans en Nederlands. Van dat boek is waarschijnlijk nooit een exemplaar in Taiwan aangekomen, omdat de Nederlanders kort na de verschijning ervan van dat eiland verdreven werden. In Nederland is er slechts één, incompleet, exemplaar bekend, dat alleen het evangelie van Mattheus bevat. Het bevindt zich in de Universiteitsbibliotheek te Leiden. Campbell publiceerde in 1888 in Londen een heruitgave van dat werk, waarbij hij ook de Engelse vertaling toevoegde. Hij noemde het The Gospel of St. Matthew in Formosan (Sinkang dialect) with corresponding versions in Dutch en English edited from Gravius’ edition of 1661. Tegelijkertijd publiceerde hij een zakboekje met vrijwel dezelfde titel, maar enkel de Formosaanse tekst. 

Voor de voorbereiding van deze uitgave verbleef Campbell geruime tijd in Nederland en Engeland. Ongetwijfeld heeft hij in Leiden het origineel van Gravius ingezien. In augustus 1887 schonk hij de Leidse bibliotheek en het KNAG exemplaren van zijn zelf ontworpen kalenderkaarten van Taiwan en de Pescadores. Waarom ook het KNAG deze kaarten kreeg, is niet bekend. Mogelijk heeft het KNAG-bestuur hem geholpen bij zijn verblijf in Nederland. Zijn boek is in de loop van 1888 verschenen bij de Londense uitgever Trubner & Co. Daarna kwam Campbell opnieuw naar Nederland en schonk op 25 december 1888 (als kerstcadeau?) de grote uitgave van het Mattheus-evangelie aan het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde (KITLV), en aan de Leidse en Amsterdamse universiteitsbibliotheken, elk voorzien van een persoonlijk opdracht. Amsterdam kreeg ook nog de kleine uitgave.

De kalenderkaarten

Het grootste deel van de bladen van de kalenderkaart, die elk 55 x 62 cm meten, wordt ingenomen door de kalender. De kaart in het midden is 33,5 x 19 cm. De kalender is voor beide bladen identiek, alleen de kaart in het midden is vervangen. 

De titel van het blad is, vrij vertaald, Christelijke kalender voor het jaar ding hai [1887] en de titel van de kaart van Taiwan is Kaart van Taiwan: Christelijke missieposten zijn aangeduid met rode stippen (zie afbeelding bovenaan). Op de kaart van de Pescadores (hier niet afgebeeld) staat alleen de Chinese naam van die eilandengroep, missieposten waren er kennelijk niet.

De kaart is vrijwel zeker door Campbell zelf getekend. Op het Leidse exemplaar staat linksonder op de kaart van Taiwan een stempel met zijn naam. Het Zon-Maanmeer – of Candidiusmeer – heeft hij duidelijk ingetekend. Onder de titel staat met rode karakters een uitleg van de zestigjarencyclus van de Chinese kalender. Daaronder volgt aan weerszijden van de kaart de kalender zelf. Erboven staan christelijke spreuken uit de bijbel en een toelichting bij de kalender. Die vermeldt onder andere dat de data van de aanbidding (zondagen) in het jaar 13 van Guangxu (keizer van China van 1875 tot 1908, het 13e jaar is 1887) met witte karakters op zwarte ondergrond zijn aangegeven. Links en rechts in de rand zijn de namen van de maanden vermeld. De dagnummers staan in wat grotere karakters. Onder elke dag staat de dagelijkse gouden spreuk van de commissie van de vertaling van de bijbel. Onder de linkerhelft van de kalender staan de belangrijkste feestdagen in de Chinese kalender (niet christelijk). De ruimte onder de kaart wordt ingenomen door historische en geografische informatie. Eerst in rood een lijst met keizers uit de Qing-dynastie, met het jaar van hun troonsbestijging, overlijden en het totaal aantal regeringsjaren. Daaronder in zwart geografische informatie over de achttien Chinese provincies. Bij elk staan gegevens over de hoofdstad, het aantal prefecturen en het aantal inwoners. De onderste regel groepeert een tot drie provincies (die erboven staan) en vermeldt waar de hoofdzetel van de kerk is in dat gebied. Het eiland Taiwan was van 1885-1887 kortstondig een prefectuur van de provincie Fujian. Deze staat hier dan ook niet vermeld.

Helemaal onderaan is in Latijns schrift te lezen: ‘Printed by the Presbyterian Mission Press, Shanghai’.

Waarom Campbell een kalender heeft uitgegeven, is niet helemaal duidelijk. In zijn latere werk Sketches of Formosa heeft hij het wel kort over kalenderproblemen. Hij schrijft: ‘Ik moet hier uitleggen dat het onregelmatig uitgegeven jaarlijkse kalenderblad dat toen op Formosa in gebruik was, altijd het aantal dagen in elke maand veranderde, en toen het op een zaterdagochtend in dat dorp verscheen, kwam een broeder uit zijn huis in het dorp en begon krachtig op zijn bamboetrommel te slaan die de mensen opriep tot de eredienst. Waarop een menigte van de buren naar buiten kwam, sommigen van hen onwillig, omdat ze zeiden dat morgen aanbiddingsdag was, maar anderen instemmend en zich verzamelend in de kapel voor het vieren van de sabbat op de gebruikelijke manier.’

Campbells andere kaarten en boeken

Campbell schreef diverse boeken over Taiwan, onder andere over het contemporaine missiewerk, de geschiedenis van de missie en de talen en werken voor blinden. Een zoektocht op Worldcat leverde zestien titels op, waaronder wellicht het meest uitgebreide werk over de Nederlandse aanwezigheid op Taiwan, Formosa under the Dutch: described from Contemporary Records uit 1903, dat 629 pagina’s telt met slechts één afbeelding. Sommige van zijn boeken bevatten een kaart van Taiwan. Hier volgt een korte toelichting bij de gevonden kaarten.

Deze vier kaarten zijn vervaardigd bij de gerenommeerde kaartenuitgeverij van John Bartholomew in Edinburgh. Het is opmerkelijk dat Bartholomew steeds een andere basiskaart gebruikte voor de kustlijnen en de weergave van de bergketens. Verder staat het Candidiusmeer alleen op de kaarten uit 1888 en 1896, op de beide latere komt het meer zelfs helemaal niet voor.

Heruitgave 2022

In Taiwan is voor zover bekend geen exemplaar van de kalenderkaarten bewaard gebleven. De herontdekking in Leiden door de Taiwanese onderzoeker Huang Ching-qi was een grote verrassing en de kaart is in 2021 door het Taiwan Church Bulletin gereproduceerd tot een praktische en verzamelwaardige uitgave. Er is zo veel mogelijk van de originele informatie bewaard en de historische en geografische informatie over Taiwan is bijgewerkt – of liever, toegevoegd, want Taiwan vermelden als onderdeel van de Chinese provincie Fujian was natuurlijk onmogelijk. De kalender is ook niet van 1887, maar van 2022, zodat hij zowel ter decoratie als voor dagelijks gebruik geschikt zou zijn, aldus de website van de uitgever. Een exemplaar van deze reproductie heeft de Leidse bibliotheek niet ontvangen.

Andere kalenderkaarten?

Zijn zulke kaarten er ook voor alle Chinese provincies? De vermelding van de achttien provincies met hun geografische gegevens onder de kalender – zonder dat Taiwan daarbij genoemd wordt – zou erop kunnen duiden dat er (jaarlijkse) uitgaven voor diverse provincies door de Presbyterian Mission Press zijn gemaakt, of één uitgave met een kaart van heel China. Deze drukkerij en uitgeverij in Shanghai was gespecialiseerd in schooluitgaven voor christelijke scholen in China en had een groot verspreidingsgebied. Als die kaarten al gemaakt zijn, dan zijn ze in ieder geval niet meer te vinden. Ook van de kalenderkaarten van Taiwan en de Pescadores zijn geen andere exemplaren gevonden dan die in Amsterdam en Leiden.