Katy Perry in de klas

Vrijwel alle leerlingen kennen de muziekclip Chained to the rhythm van Katy Perry. Op het eerste gezicht is die vooral mooi, vrolijk, met een lekkere beat, maar er klinkt ook een maatschappijkritische boodschap in door. En dat maakt de clip interessant voor een aardrijkskundeles.  

In het septembernummer 2018 van Geografie beschreef Leonieke Bolderman hoe het liedje Zoutelande van Bløf de essentie van het Zeeuwse dorpje voor de zanger weergeeft. Ze liet zien dat de identiteit van een plek een culturele constructie is. Door zulke liedjes te beluisteren krijgen jongeren een bepaald beeld van een plaats, die zo onderdeel wordt van hun everyday geography. 

Ook protestsongs kunnen interessant zijn voor geografen. In de top-20 van beste protestsongs van 2017 volgens Billboard, gaan er tien over thema’s als globalisering, klimaatverandering en migratie. Daarmee zijn ze goed bruikbaar in de aardrijkskundeles. Toch maken docenten weinig gebruik van populaire muziekclips, omdat die te oppervlakkig zouden zijn. Een snelle inventarisatie onder aardrijkskundedocenten tijdens bijeenkomsten van vakdidactische netwerken maakte duidelijk dat maar een kwart wel eens muziekclips van bekende artiesten in de les gebruikte. Vooral liedjes met een maatschappijkritische boodschap vonden ze geschikt. Zo werd Rammsteins nummer America meerdere keren genoemd. 

Ook de clip Chained to the rhythm van Katy Perry leent zich prima voor gebruik in de klas. Katy is een mainstream artiest die probeert een maatschappij- en politiek kritische boodschap uit te dragen. Op haar twitteraccount omschrijft ze zichzelf als ‘an artist, activist, conscious’. Wat laat Katy in de clip zien? 

Oblivia 

In Chained to the rhythm komt Katy in een schijnbaar perfecte wereld terecht. Eerst valt haar op hoe mooi het er is en hoe gelukkig iedereen kijkt, maar gaandeweg ziet ze steeds meer dingen die niet kloppen, gaat ze twijfelen en komt ze tot de conclusie dat er iets vreselijk mis is. 

De clip is opgenomen in Six Flags Californië, een attractiepark dat voor de gelegenheid is omgedoopt in Oblivia, wat onwetendheid of veronachtzaming betekent. Iedereen draagt kleding uit de jaren 50, een tijd van groot optimisme en geloof in de American Dream. De mascotte van het park is een grote hamster, die vaak terugkomt in de clip. Zo is de belangrijkste attractie een groot hamsterwiel, dat overal wordt aangekondigd als ‘the greatest ride of the universe’. Er staat een lange rij voor de attractie. Niet omdat mensen graag de tredmolen ingaan, maar omdat ze dat moeten. Het systeem verplicht ze mee te doen. Zelf iets anders kiezen is geen optie. 

De tekst van Chained tot he rhythm gaat over het vastzitten in een veilige nepwereld, waarin iedereen blind is voor echte problemen. Het begint met: ‘Are we crazy? Living our lives through a lens. Trapped in our white picket fence. Like ornaments. So comfortable, we’re living in a bubble, bubble. So comfortable, we cannot see the trouble, trouble’. In het refrein promoot Katy haar eigen liedje en zingt ‘Turn it up, it’s your favorite song. Dance, dance, dance to the distortion. Come on, turn it up, keep it on repeat’. De ironie druipt ervan af; ook Katy’s song leidt af van wat er echt toe doet. Direct daarna richt de zangeres zich tot de luisteraar: ‘You’re stumbling around like a wasted zombie’, oftewel: je kunt niet voor jezelf denken. Het refrein eindigt met ‘We’re all chained to the rhythm’, we zijn allemaal verslaafd aan de muziek, die ons afleidt van de echte problemen in de wereld om ons heen. 

Wereldthema’s 

De problemen zelf worden niet nader genoemd in de songtekst, maar in de clip wel verbeeld. Het eerste issue dat de clip aankaart, is de verslaving aan sociale media. Je ziet mensen selfies nemen en elkaar beoordelen. De boodschap is duidelijk: je bent voor je eigen waardering afhankelijk van wat je krijgt van anderen.

De eerste attractie in beeld is de American Dream Drop. Een mallemolen met perfect home-huisjes waar gelukkig ogende stelletjes instappen. De huisjes bewegen langzaam omhoog en draaien enthousiast rond. Plotseling is er een defect en komen ze in vrije val naar beneden, een duidelijke verwijzing naar het systeem waarin onverantwoorde leningen werden verstrekt, wat leidde tot het instorten van de woningmarkt en mondiale crisis in 2008. 

In een andere attractie worden mensen vanaf een stapel koffers over een hek gelanceerd. Dit symboliseert de muur die Trump wil laten bouwen tussen de Verenigde Staten en Mexico, en het keiharde uitzettingsbeleid. Het is de enige regelrechte verwijzing naar het beleid van de Amerikaanse president in de clip. Wel zie je terloops de attractie Bomb away en lopen mensen rond met suikerspinnen in de vorm van een atoomwolk. Refereren ze aan de simplistische denkwijze van politici dat je mondiale problemen kunt oplossen met militair geweld? Halverwege de clip loopt Katy naar een tankstation, waar ze een dansje maakt met de pompbedienden. Uit de pomp komt echter geen benzine, maar inferno water. Een van de bedienden vult een glazen maatbeker met water waarop spontaan vlammen ontstaan. Het lijkt een metafoor voor de verslaving van Amerikanen aan olie, en de schadelijke gevolgen van fracking (schaliegaswinning) voor het milieu (zie ook Geografie maart 2012). Er zijn incidenten bekend waar bij fracking methaangas in het grondwater terechtkwam. Op YouTube staan filmpjes van mensen bij wie het water uit de kraan ontvlamt. Dergelijke beelden hebben bijgedragen aan de publieke perceptie dat schaliegaswinning zeer bedreigend kan zijn voor de waterkwaliteit.

Maar wacht eens… In de muziekclip wordt het ontvlammende water gepresenteerd als een veilig drankje. Het hele stukje bij het pompstation zou ook een metafoor kunnen zijn voor de vergiftiging van drinkwater in Flint, een stadje in de buurt van Detroit, waar vooral arme zwarte Amerikanen wonen. In 2014 sloot de overheid Flint aan op een andere bron voor drinkwater om kosten te besparen. Al snel kwamen er klachten dat het water stonk. Het drinkwater bleek vergiftigd met lood en andere gifstoffen. De overheid deed anderhalf jaar niets. Eerst werden bewoners voorgelogen dat hun drinkwater veilig was. Toen de landelijke media erover berichtten, werden er filters in de woningen geplaatst, maar die haalden de verontreiniging niet uit het water. Het leidde tot ernstige gezondheidsklachten. In een groot onderzoek werd later vastgesteld dat etniciteit en armoede een grote rol speelden bij het ontstaan van het probleem en de onverschillige reactie, ook al werd het woord ‘racisme’ vermeden in de rapporten. Iets later in de clip wordt white privilege nog een keer aangekaart. We zien allerlei mensen in het hamsterwiel stappen. Maar de zwarte man en latino vrouw moeten harder rennen dan de witte man, anders gaan ze onderuit en vliegen het wiel uit. Ook verschillen in salarissen tussen mannen en vrouwen komen langs, in een achtbaan (applaus voor Katy, die doodleuk doorzingt terwijl ze drie keer over de kop gaat). Als de karretjes de camera passeren, wordt een foto genomen en verdienen de inzittenden punten. Maar mannen scoren veel meer dan vrouwen. Tegen het eind van de clip belandt Katy in een bioscoop waar een film wordt getoond van een traditioneel en gelukkig ogend Amerikaans gezin. Man, vrouw en twee kinderen zitten in een huiskamer met de televisie aan. Katy merkt op dat alle bioscoopbezoekers hetzelfde bewegen. Dan stapt Skip Marley (de kleinzoon van) uit het filmscherm, kijkt Katy aan en zingt: ‘Break down the walls to connect, inspire’. Hij probeert Katy niet alleen tot actie te bewegen, maar voorspelt ook dat er sociale onrust zal ontstaan: ‘Up in your high place, liars. Time is ticking for the empire. And we’re about to riot. They woke up, they woke up the lions’. Dit is het meest radicale stukje van de hele clip.

Direct daarna volgt het laatste refrein en danst iedereen weer om Katy heen. Maar zij kijkt nu paniekerig uit haar ogen. Ze weet niet wat ze moet doen. Het liedje eindigt met de tekst ‘The wheel goes on, and on, and on’. Dan stopt Katy plotseling met rennen in het hamsterwiel. Het is stil en ze kijkt je recht in de ogen. Einde van de clip. 

Op afstand 

Katy’s muziekclip heeft goede recensies gekregen, al zijn er zeker ook kanttekeningen bij te plaatsen. Want het is mooi dat de zangeres zich realiseert dat we met z’n allen in een bubbel leven en de echte problemen over het hoofd zien, maar is dat nieuws? Misschien wel voor Katy, opgegroeid in het rijke Santa Barbara en zelf inmiddels multi-multimiljonair. Kan zij de ellende en uitzichtloosheid van zwarte Amerikanen in de verpauperde wijken van grote steden of de armoede in de Rust Belt wel echt begrijpen? 

Een ander punt is dat de muziekclip wel problemen aankaart, maar kijkers niet echt confronteert met hun eigen kortzichtigheid, vooroordelen en privileges. De problemen zijn verpakt in kleurige metaforen en blijven op afstand. Krijg je er een oncomfortabel gevoel van? Niet echt. Word je er boos van en wil je nu opstaan om het onrecht aan te kaarten? Ook niet. In plaats daarvan dans je gewoon lekker mee op het ritme. 

Didactische toepassing 

Toch kan de clip een mooie tool zijn in de aardrijkskundeles om problemen te adresseren. De mogelijkheden zijn besproken in bijeenkomsten van het vakdidactisch netwerk van aardrijkskundedocenten en bij colleges vakdidactiek aan de master lerarenopleiding. Daar rolden drie didactische strategieën uit: van klassikaal en docentgestuurd tot iedere leerling voor zich. Zie het kader In de les. 

Al waren alle (aankomende) docenten van mening dat het analyseren van de muziekclip van Katy Perry heel uitdagend kan zijn voor leerlingen, de helft zei dat ze er niet aan zouden beginnen met hun klas. Veelgehoorde argumenten waren dat het te lastig zou zijn voor leerlingen en dat het te weinig met aardrijkskunde te maken had. Sommige problemen die Katy aankaart, zoals de verslaving aan sociale media en ongelijke beloning van mannen en vrouwen, komen inderdaad niet terug in de aardrijkskundeboeken, maar wel bij maatschappijleer. Het gebruik van metaforen komt aan bod bij Nederlands en veel docenten in de moderne talen laten leerlingen ook wel eens naar muziekclips kijken. Sommige aardrijkskundedocenten zagen hier juist een meerwaarde in en vonden het analyseren van de muziekclip een prachtige vorm van vakoverstijgend werken. ‘Dit is voor het eerst dat ik een werkvorm zie waarin aardrijkskunde wordt gecombineerd met maatschappijleer, economie, geschiedenis, Engels én muziek’, aldus een van hen. 

Toch kan de grote diversiteit aan thema’s ook een handicap zijn. Als je de leerlingen de hele inhoud van de clip wilt laten analyseren, loop je risico dat het hapsnapwerk wordt. Je kunt zorgen voor meer diepgang en focus door de leerlingen te laten kijken vanuit een kernconcept, bijvoorbeeld ongelijkheid. De vraag is dan: Op welke vormen van ongelijkheid in de Amerikaanse samenleving levert Katy kritiek in de videoclip? Leerlingen kunnen ook kijken naar de ruimtelijke uitwerking van deze ongelijkheid en dat maakt een koppeling mogelijk met thema’s als globalisering, ruimtelijke segregatie en immigratie. 

Docenten die Chained to the rhythm willen gebruiken, moeten opschieten. Want de muziekclip is al in februari 2017 uitgebracht en over een paar jaar zullen de meeste leerlingen het liedje niet meer kennen. Maar dan zijn er weer andere muziekclips die zich lenen voor gebruik in de klas. Steeds meer artiesten nemen een maatschappijkritische noot op in hun muziek.

BRONNEN

• Billboard 2017. Best Protestsongs of 2017. Te zien op: www.billboard. com/articles/columns/pop/8063598/best-protest-songs-of-2017-top-20 
• Bolderman, L. 2018. Zoutelande. Onderzoek naar muzikale topofilie. Geografie, september 2018. 
• Byklum, D. 1994. Geography and music. Making the connection. Journal of Geography, 93(6), 274. 
• Morgan, J. 2001. Popular culture and geography education. International Research in Geographical and Environmental Education, 10 (3): 284–297. 
• Shobe, H. & D. Banis 2010. Music Regions and Mental Maps. Teaching Cultural Geography. Journal of Geography, 109 (2): 87-96.