Le Havre – Perrets erfenis en de stad-haven connectie

Le Havre heeft de tweede grootste haven van Frankrijk (na Marseille) en maakt deel uit van de ‘Hamburg – Le Havre range’, een concentratiegebied van belangrijke havens in Noordwest-Europa. Toch beleeft deze stad al lange tijd een economische en demografische crisis. Ondanks verschillende plannen is de oplossing nog niet in zicht.

Le Havre is een relatief arme stad, met lage lonen en  een hoge werkloosheid. Begin 2019 was 11,5 procent van de beroepsbevolking werkloos. Naast haven en industrie zijn er weinig grote werkgevers. Le Havre heeft geen regionale bestuursfuncties en weinig hoger onderwijs. De dienstensector is er wel gegroeid, maar minder hard dan in andere steden. Zowel in haven als industrie zijn door mechanisering en automatisering steeds minder arbeiders nodig en de industrie is ook deels uit de stad verdwenen. De overgebleven industrie, vooral chemische industrie, oliebedrijven en logistiek,  is ook niet wat een stad in de 21e eeuw graag wil hebben.

De haven is wel gegroeid en gemoderniseerd, maar kan niet concurreren met Rotterdam, Antwerpen en Hamburg. Het is ook maar de vraag of het nu echt dé haven van ‘Grand Paris’ is, zoals oud-president Nicolas Sarkozy het noemde toen hij zijn ‘Grand Paris’-plannen in 2007 lanceerde (zie kader). Parijs krijgt waarschijnlijk meer goederen via Rotterdam en Antwerpen dan via Le Havre. De plannen voor een kanaal van Seine naar Schelde dreigen Le Havre’s positie verder te ondermijnen.

De weg- en spoorverbinding Le Havre-Parijs is ook slecht. Parijs is dichtbij én ver weg: 200 km, maar zowel met de auto als met de trein doe je daar ruim 2 uur over. Opmerkelijk: de TGV rijdt naar bijna alle Franse steden die er toe doen, maar (nog) niet naar Le Havre. Wellicht kan het project ‘Reinventer la Seine’ , een plan voor de Seinevallei van Parijs tot Le Havre, hier verandering in brengen.

Perrets erfenis

Le Havre is een oude stad: in 2017 werd het 500-jarig bestaan gevierd. Toch is het grootste deel van stad zoals we die nu kennen na de Tweede Wereldoorlog gebouwd. Stad en haven zijn herhaaldelijk verwoest in oorlogen, zoals aan het eind van de Tweede Wereldoorlog, in 1944 vlak voor de bevrijding. Midden in de stad was 150 hectare verwoest. Het stadscentrum moest opnieuw opgebouwd worden. Dit gebeurde onder leiding van de modernistische stedenbouwkundige Auguste Perret.

Nu is Le Havre een stad in drie delen: de restanten van de oude stad (het deel van de stad dat niet verwoest werd, vooral 19e-eeuws), het naoorlogs stadscentrum (1947-1963) en de nieuwe stad (vanaf de jaren ’70). Helaas zijn die drie delen slecht met elkaar verbonden.

Le Havre mist een echt stadscentrum. Het plan-Perret, dat eigenlijk het herstelde stadscentrum had moeten opleveren, werd zo ongeveer het tegenovergestelde daarvan. Perret ging uit van gelijke dichtheid in het hele plangebied. Ook zijn bijna alle gebouwen in zijn plan even hoog. Tot de weinige uitzonderingen hierop behoren het stadhuis en de indrukwekkende Église Saint-Joseph. Eerdere pogingen om toch een duidelijker centrum te creëren zijn maar deels geslaagd. Zo zijn de meningen over bijvoorbeeld Oscar Niemeyer’s ‘Le Volcan’ (1982) op zijn minst verdeeld. Het theater en de bibliotheek in dit complex waren wel culturele aanwinsten voor het stadscentrum, maar ‘Le Volcan’ sluit stedenbouwkundig slecht op zijn omgeving aan. Het heeft toch ook iets van een UFO die midden in de stad is geland. De onder bewoners gangbare bijnaam ‘de yoghurtpot’ is ook niet bepaald eervol.

Is stadscentrum nu hopeloos verouderd, of verdient het juist herwaardering? Perrets stedenbouwkundige erfenis kan ook als uniek erfgoed en toeristenattractie gezien worden, met Niemeyer’s Volcan als toegift voor de liefhebbers. In 2005 werd het plan-Perret UNESCO werelderfgoed. Dit heeft wel meer bezoekers naar de stad getrokken, maar van architectuurtoerisme alleen knapt de stadseconomie niet genoeg op. Hopelijk kan het recent gestarte nationale beleid voor middelgrote krimpende steden zoals Le Havre het stadscentrum er bovenop helpen. Le Havre wil dit programma benutten om de leegstand van winkelruimtes  in het centrum (bijna 11 procent in 2015) te verkleinen.

Herontwikkeling

Naast de pogingen om het stadscentrum aantrekkelijker te maken, zet Le Havre zijn kaarten op herontwikkeling van verlaten haventerreinen. Haven en stad zijn de afgelopen decennia uit elkaar gegroeid. In 2003 werd het ‘Masterplan des Quartiers-Sud’ vastgesteld om de haven-stad connectie te herstellen door herontwikkeling van de oude verlaten havendokken. Dit is intussen deels gerealiseerd: er kwam een nieuw voetbalstadion waar de Oranjevrouwen een van hun WK-wedstrijden in 2019 speelden, oude havenloodsen werden omgetoverd in een shopping mall (Docks Vauban), en er kwam een nieuwe campus voor de technische hogeschool  en hightechbedrijven.

Het deel van het plan dat nog niet gerealiseerd is, is vooral woningbouw. Het is nog maar de vraag of dat nog volgt. Was de woningbouw te optimistisch gepland? Voor woningbouw is dit een ongunstige locatie, met industrie om de hoek die moeilijk te verplaatsen is. Maar problematischer is nog dat het nieuwbouw ‘voor de leegstand’ dreigt te worden.

De stadsbevolking krimpt namelijk al decennia: tussen 1968 en 2015 is deze met ongeveer 20 procent afgenomen. De bevolking van de stadsregio groeide aanvankelijk nog, maar is de laatste decennia ook licht afgenomen: zo’n 6 procent in de regio Le Havre Seine Métropole tussen 1990 en 2015. Vooral jongeren verlaten de stad en de stadsregio, vaak richting Parijs of andere grote steden. Maar het grotere probleem is volgens lokale beleidsmakers eigenlijk dat Le Havre te weinig nieuwe bewoners weet te trekken.

Vanaf 2015 is daarom een nieuw woningbeleid ingevoerd: dé prioriteit is nu verbeteren van bestaande woningvoorraad in Le Havre. Private nieuwbouw mag nog wel, maar het stadsbestuur financiert het niet meer. Sociale woningbouw kan nog wel gerealiseerd worden met overheidssteun, maar dan alleen in het stadscentrum en niet meer in de buitengebieden waar de concentratie van sociale problemen nu al groot is. Een goed voorbeeld van pragmatisch en realistisch omgaan met structurele demografische krimp, zelfs als een stad eigenlijk liever van nieuwe groei zou willen dromen.