Polen op de kaart gezet: atlas gratis beschikbaar

Atlassen drukken een groot stempel op onze verbeelding van de wereld. Omgekeerd zijn het vaak de vehikels van collectieve geopolitieke representaties. De vorig jaar verschenen politiek-geografische atlas van Polen is daarvan een sprekend voorbeeld.

Deze atlas is nu gratis te downloaden.

De Atlas Polski verscheen ter gelegenheid van het 100-jarig jubileum van de hervonden onafhankelijkheid van Polen aan het einde van de Eerste Wereldoorlog in 1918. Het voorwoord werd geschreven door Andrzey Duda, de president van de Poolse Republiek. Hij is een vertrouweling van Jarosław Kaczyński, de leider van de PiS-partij (Recht en Rechtvaardigheid), die op ramkoers ligt met de Europese instellingen (zie Europese kwestie in Geografie mei 2018). In zijn voorwoord memoreert Duda het belang van atlassen. Hij verwijst naar de geografische en statistische atlas van Polen van Eugeniusz Romer uit 1916. Die zou een grote rol hebben gespeeld in de diplomatieke strijd om de winnaars van de oorlog over te halen Polen weer op de kaart te zetten. Ook de samensteller van de atlas, Marcin Wojciech Solarz van de universiteit van Warschau, refereert hieraan in zijn introductie ‘Politiek en Ruimte’. Hij wijst op een tweede jubileum, namelijk de naderende 30e verjaardag van de nieuwe onafhankelijkheid, na de communistische periode, die in juni 1989 eindigde toen de voorheen verboden vakbond Solidarność 35 procent van de zetels in het parlement veroverde. Later dat jaar bezegelde de val van de Muur het einde van de Koude Oorlog.

Belangrijke plek

Behalve het presidentiële voorwoord is de atlas op drie punten bijzonder te noemen. De formele aanleiding is het 100-jarig jubileum van de Poolse Republiek; dit wordt echter aangegrepen om te communiceren dat Polen al een millennium een belangrijke plek in het midden van Europa is. Ten tweede wordt het huidige grondgebied van de hedendaagse republiek weliswaar behandeld als een gegeven, maar heeft de atlas ook veel aandacht voor de gebieden die ooit in die lange geschiedenis onder Pools gezag zijn geweest. Ten slotte wil de atlas twee heel verschillende doelgroepen bedienen: de Poolse burgers die trots op hun republiek moeten zijn, en de buitenlandse lezers die beter geïnformeerd moeten worden over Polen. De atlas is dan ook volledig tweetalig: Pools en Engels.

Hij bestaat uit vier delen van zeer ongelijke omvang. Het eerste deel, ‘Internationale betrekkingen’, beslaat bijna de helft. Daarna komen ‘De staat’, ‘De samenleving’ en een piepklein deel ‘Ontwikkeling’ over economie en welvaart. Er is een woordenlijst Pools/Engels toegevoegd, maar een register ontbreekt.

Internationale betrekkingen

Het deel ‘Internationale betrekkingen’ gaat vooral over de moeizame relaties van Polen met de buren. De omvang, vorm, ligging en begrenzing van het Poolse territorium zijn door de jaren heen voortdurend veranderd. De regio kent een zeer bewogen geschiedenis en gedurende twee periodes, 1794-1918 en 1939-1945, verdween Polen zelfs helemaal van de kaart, omdat het opgedeeld was onder haar buren Rusland, Duitsland en Oostenrijk. Met zo veel nadruk op de geschiedenis is het vreemd dat er zo weinig aandacht is voor de twee wereldoorlogen. Geen kaart van slagvelden, militaire campagnes en bezettingen. Geen kaart van de Duitse concentratie- en vernietigingskampen noch van de herinrichting van het gebied. Geen getto’s en geen verzet. Geen aandacht voor de pogroms, maar ook niet voor het bloedbad van Katyń, waarin in 1940 naar schatting 22 duizend Poolse intellectuelen en officieren door de Sovjet-geheime dienst werden vermoord. Geen visualisering van de grote stroom naoorlogse vluchtelingen die oostwaarts trokken: Duitsers die Polen verlieten, Polen die vanuit het deel van Galicië dat de Sovjets annexeerden, naar het nieuwe West-Polen moesten verhuizen (zie de reeks kaartjes in Geografie februari). Wel een kaart van de spreiding van onderscheidingen aan ‘Rechtvaardigen onder de Volkeren’, ook wel bekend als de Yad Vashem-onderscheiding voor hulp aan Joden. Polen heeft er daarvan buitengewoon veel ontvangen: 25 procent van het totaal. Nederland is tweede met 21 procent. Hoe dat komt, kan de lezer alleen maar raden. De dramatische verandering van de etnische samenstelling van de Poolse bevolking door de oorlog, de bezetting en de Shoah en later door de verplaatsing van de grenzen en van bevolkingsgroepen, wordt teruggebracht tot een pagina met twee kaarten over de nationale diversiteit in 1931 en 2011 en de afname van de bevolking in Poolse steden tussen 1939 en 1946.

Soft power

Dan is er nog een fascinerende serie kaarten over Poolse soft power, inclusief de verdiensten van Poolse mensen in het buitenland die niets met de Poolse overheid van doen hadden. Neem de wereldreizen van paus Johannes Paulus II, de Nobelprijzen van Marie Skłodowska-Curie (1903 natuurkunde en 1911 scheikunde) en de Nobelprijs voor de vrede van Mieczysław Biegun (1978) en Szymon Perski (1994) – de Israëlische staatslieden die beter bekend staan als Menachem Begin en Shimon Peres.

Veel kaarten bieden leerzaam materiaal voor vergelijkingen met andere EU-lidstaten (soms alleen de E6, de zes grootste lidstaten waartoe Polen behoort) en met buren in wisselende samenstelling (Slavische landen, Baltische staten, Visegrádlanden plus Roemenië). De erfgenamen van het Pools-Litouwse Gemenebest (Polen, Litouwen en Letland, Oekraïne en Wit-Rusland) worden met Duitsland en Rusland vergeleken. Het gaat de lezer wel duizelen vanwege de verschillende projecties en schalen en de afwisselende kleuren, rasteringen, symbolen en vervormingen. Maar de kaarten zijn prima geschikt voor lessen over Europese landen in vergelijkend perspectief. Tal van onderwerpen, juridisch, electoraal, economisch en sociaal, passeren de revue.

Emigratie

Ten slotte is veel informatie te vinden over Poolse emigratie. Poolse staatsburgers in het buitenland worden uitgebreid in kaart gebracht, in de buurlanden, in de EU en daarbuiten, inclusief de steden met de grootste groepen Poolse migranten: New York (met ruim 200 duizend Polen), Chicago, Londen en Berlijn (alle boven de 100 duizend) gevolgd door Toronto, Vilnius en Hamburg. Dat zet de Poolse gemeenschap in Nederland (150 duizend Polen volgens het CBS, van wie 12 duizend in Den Haag) enigszins in perspectief.