Virtueel herdenken met IWalk

Herdenken gaat over geschiedenis en aardrijkskunde: historische gebeurtenissen die gebonden zijn aan een locatie. Zoals WOII. Je kunt locaties ook ‘bezoeken’ zonder erheen te reizen. Is een app als IWalk een alternatief voor een wandeling met de klas?

De mogelijkheid een plek virtueel te bezoeken heeft ontegenzeggelijk voordelen. Vooral in het overbruggen van afstanden. Nederland telt gebieden met een concentratie aan beladen plekken uit WOII. Dat geldt voor oorlogshandelingen zoals de strijd rond de Grebbeberg en het bombardement op Rotterdam en voor de verschrikkingen van de nazi-overheersing, met doorvoerkamp Westerbork en het Joodse Amsterdam. Maar als je school daar niet in de buurt ligt, kan een virtuele wandeling een alternatief vormen. 

Virtual IWalks

De University of Southern California Shoah Foundation ontwikkelde IWalk, een app waarmee leerlingen en docenten historisch beladen locaties online kunnen bezoeken en daarbij ooggetuigenverslagen horen en oude en nieuwe beelden vergelijken. 

Sinds de lancering in 2014 zijn er 52 virtuele IWalks beschikbaar gekomen in 16 landen. Zo kunnen Poolse gebruikers luisteren naar ooggetuigenverslagen uit het getto van Warschau en zich een beeld vormen van de omstandigheden voor degenen die hier gedwongen leefden. Oorspronkelijk was de app bedoeld om uitleg te geven aan bezoekers die zich daadwerkelijk op de locaties bevonden. Maar met de nieuwste versie kun je de plekken vanuit huis of de klas bezoeken. 

Aanbod

De eerste virtuele IWalk volgt het spoor van concertpianiste Lisa Jura. Toen in 1938 het antisemitisme opkwam in Wenen, stuurden haar ouders Lisa naar Londen met het Kindertransport. Dit was een georganiseerde actie om Joodse kinderen weg te halen uit gebieden die onder het naziregime vielen. Van haar leven in Wenen, de reis via Rotterdam en Hoek van Holland tot de aankomst en haar nieuwe bestaan in Londen is alles te volgen in de app. Haar ouders en vele familieleden overleefden de Holocaust niet.

Inmiddels zijn er IWalks beschikbaar in Canada en de Verenigde Staten en veertien Europese landen. Alle wandelingen gaan over Joodse slachtoffers van het naziregime. De USC Shoah Foundation heeft ook plannen voor IWalks over de Armeense genocide en die op de Tutsi in Rwanda. Geen woord over het lot van Roma en Sinti tijdens WOII.

Amsterdam

De IWalk-app bevat één route in Nederland, Joods verzet in Amsterdam, van 90 minuten. Human-ed en Joods Cultureel Kwartier ontwikkelden deze voor leerlingen vanaf 14 jaar. 

Waar we vaak geneigd zijn te denken in Joodse slachtoffers en Nederlandse verzetsstrijders, belicht deze wandeling juist het Joodse verzet in WOII. Het draait daarbij om zes locaties. Je krijgt oude en moderne beelden te zien, met uitleg in tekst en filmpjes.

De eerste plek is de Joden Houttuinen. Van deze straat dwars door de Joodse wijk van Amsterdam is weinig overgebleven. Enkel het Goslerhuisje, tegenwoordig Café de Sluyswacht. De rest van de panden is vervangen door modernere gebouwen zoals van de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Leerlingen krijgen een prent te zien van eind 19e, begin 20e eeuw en een foto van de situatie nu. Ze moeten beschrijven hoe de omgeving is veranderd. Heel kort wordt aangestipt dat zich hier eind 16e eeuw vooral Asjkenazische Joden uit Duitsland en Oost-Europa vestigden en dat de meesten in grote armoede leefden. In een clip vertelt Eli Asser over zijn jeugd hier in de jaren 1920-30. Ook aan de verdwenen boksclub Olympia wordt aandacht besteed. De leerlingen krijgen de opdracht om zich heen te kijken en op te schrijven wat hier herinnert aan de geschiedenis en de Joodse bewoners. Dat zal niet tot diepe inzichten leiden: er is enkel een café te zien in een 17e-eeuws pandje. Dit vergt uitleg van de docent, of een documentaire van Pointer (KRO-NCRV), ‘De straat die niet meer bestaat’ die je met de klas bekijkt. Ook een foto van de kreet ‘Fascisme is moord’ op een Rotterdamse(!) muur, verwijzend naar de leden van boksclub Olympia die deze leus in Amsterdam op muren schilderden, overtuigt niet echt. Leerlingen met een gewillig oor zullen het zich kunnen voorstellen, maar anderen niet.

Overige vertelpunten zijn het Monument Joods Verzet 1940-1945 op de hoek van de Amstel en de Zwanenburgwal, het Jonas Daniël Meijerplein, de Hollandsche Schouwburg, de Joodse Crèche en het Auschwitzmonument.

Toegevoegde waarde

In de grote steden is het relatief eenvoudig met je klas een plek te bezoeken die aan de Holocaust herinnert. Maar ook als je school in Harlingen, Heerlen of Hoorn staat, is het goed mogelijk leerlingen mee naar buiten te nemen. Zo heeft Pointer samen met het Kadaster een kaart van Nederland gemaakt met daarop alle panden van Joodse eigenaren die zijn onteigend door de Duitse bezetter. Nog indringender is het op een plek te staan vanwaar bewoners zijn weggevoerd. Deze zijn deels gemarkeerd met Struikelstenen (Stolpersteine, zie ook Geografie 2014-5). Waar deze allemaal te zien zijn, kun je ook vinden in de app stolpersteine.app/nl De website van stichting-stolpersteine.nl toont een sterk verouderde kaart. 

Ondanks de mogelijkheden van apps als IWalk is hun nut in het Nederlandse onderwijs zeer beperkt. Over het algemeen lijken de IWalks toch vooral gericht op toeristen met een historische interesse. De app toont via historische foto’s vooral Joodse geschiedenis in voor de toerist onbekende steden. Nuttig om voorafgaand aan een stedentrip te bekijken of na terugkomst nog eens te reflecteren op waar je bent geweest. 

In Nederland liggen de locaties waar de verschrikkingen plaatsvonden, nog gewoon buiten en echt niet alleen in Amsterdam. En in de hoofdstad zijn het er zo veel meer dan de zes plekken die de IWalk-app toont. Ga erheen met je klas. Laat leerlingen het ervaren en niet enkel zien op hun mobieltje. 

BRONNEN

• pointer.kro-ncrv.nl/de-straat-die-niet-meer-bestaat
• pointer.kro-ncrv.nl/hier-staan-van-joden-onteigende-panden-bij-jou-in-de-buurt
• map.stolpersteine.app/nl
• IWalk van de USC Shoah Foundation is te vinden in de Apple App Store & Google Play