Vooruitgang in Latijns-Amerika

Met Zuid-Amerika (vwo) en Brazilië (havo) als nieuwe examenregio’s is de roep om informatie over de regio onder docenten sterk toegenomen. Het is dus niet toevallig dat Latijns-Amerika, een regio in beweging verschijnt, met een mooie bundeling van geografische onderwerpen.

In 1997 verscheen bij Van Gorcum het boek Latijns-Amerika, een overzicht van de sociale en fysische geografie van dit continent, samengesteld door Jan Kleinpenning en Paul van Lindert. Het eindigt met de verwachting dat ook in het derde millennium de meeste inwoners een ‘harde en dagelijkse strijd om het bestaan’ zullen moeten leveren. De ‘uitgesproken ruimtelijke, economische, sociale en politieke tegenstellingen, die tot nu toe het beeld van Zuid- en Midden-Amerika hebben bepaald’ zullen ook dan nog aanwezig zijn.

Bijna twintig jaar later zijn die verwachtingen uitgekomen, zo blijkt uit de in maart 2016 verschenen opvolger, die ook Latijns- Amerika heet. In Brazilië bijvoorbeeld zal het ‘zeker nog een generatie duren’ voordat de grote kloof tussen arm en rijk zichtbaar kleiner is. Toch is de teneur van de nieuwe uitgave niet pessimistisch. Er is vooruitgang geboekt. Veelzeggend is de omslagfoto. Op de 1997-cover zien we schoolmeisjes over een onverharde weg lopen. Op die van 2016 maakt een gezin in een modern stadcentrum met op de achtergrond glanzende wolkenkrabbers een selfie.

Latijns-Amerika is langs klassieke lijnen opgebouwd: geologie, klimaat en landschap, politiek, demografie, economie, stad en platteland, migratie en infrastructuur. De belangrijkste doelgroep bestaat uit (aanstaande) aardrijkskundeleraren die vanaf 2017 in het vwo Zuid-Amerika moeten doceren. In de havo buigen ze zich over Brazilië. Vandaar een afsluitend hoofdstuk over dit Zuid-Amerikaanse land, dat zich ontwikkelde van een overwegend ruraal-agrarische tot een urbaan-industriële samenleving. Telde Brazilië in 1960 nog 5 niet al te grote steden, in 2010 zijn het er 28, die gemiddeld ook veel groter zijn.

Zuid-Amerika

Docenten zullen blij zijn met het boek. Het biedt zonder twijfel het beste actuele overzicht van de regio, heeft mooie figuren in kleur en is goed leesbaar. Toch is er niet enkel lof. Had het boek, dat zich richt op docenten, niet beter ‘Zuid-Amerika’ kunnen heten, naar het examenonderwerp? De eerste hoofdstukken over de fysische geografie gaan ook vrijwel uitsluitend over Zuid-Amerika. De geologie en het klimaat & landschap van Midden-Amerika (inclusief Mexico) en het Caribisch gebied beslaan slechts twee kadertjes, die samen nog geen twee pagina’s vullen.

In de volgende hoofdstukken blijkt waarom. Enkele auteurs hebben zich niet willen beperken tot de regio’s die in het examen worden getoetst, en behandelen tevens Midden-Amerika, vooral als migratie aan de orde komt. Interessant, maar het betreft niet direct de nieuwe examenregio.

Verbanden

Jammer is ook dat de foto’s geen bijschriften hebben. Voor wie niet thuis is in de regio zal het veelvuldig een raadsel zijn wat erop te zien is, waar de foto genomen is en waarom. Ook de naam van de maker ontbreekt (alleen achterin wordt een rijtje fotografen genoemd). Zo gebruikt zijn de foto’s niet meer dan een kleurrijke versiering, terwijl ze heel nuttig hadden kunnen zijn in de ondersteuning van de tekst.

De vele kaartjes en figuren vervullen die rol wél. Prachtig om de samenhang te zien tussen warme en koude oceaanstromen en winden en klimaatgebieden in Zuid-Amerika. Het subtropisch hogedruksysteem boven de oceanen bij de Steenbokskeerkring, en het equatoriale lagedruksysteem bij de evenaar vormen de motoren van een circulatiesysteem dat resulteert in droge en vochtige gebieden. Ongetwijfeld zullen we op een examen de vraag terugzien welke oceaan een grotere invloed heeft op het klimaat van Zuid- Amerika: de Pacifische of de Atlantische, en waarom dat zo is.

Sociaalgeografisch biedt het boek een veelheid aan onderwerpen én mogelijkheden om verbanden tussen ontwikkelingen te verklaren. De hoofdstukken ‘Bevolking en economie’ en ‘Een samenleving van stedelingen’ laten zien dat het verkrijgen van een woning in de Latijns-Amerikaanse stad fundamenteel anders loopt dan bij ons. In Latijns-Amerika moeten veel stedelingen zelf een huis ( laten) neerzetten. Via dit proces van zelfbouw komen er in de loop van de tijd voor steeds meer huishoudens woningen beschikbaar. De verdergaande verstedelijking leidt weer tot een verandering in de migratiepatronen. De oorspronkelijk ruraal-urbane migratie gaat via toegenomen intra-urbane migratie over in een overwegend interurbane migratie, tussen stedelijke gebieden.

Basis

Latijns-Amerika. Een regio in beweging is een onmisbare basis voor docenten in de bovenbouw. Natuurlijk moeten ze het actuele  nieuws zelf in de gaten houden, maar de duiding daarvan is met dit boek een stuk eenvoudiger. Jammer dat de uitgever op de website geen ondersteuning biedt voor gebruik in de les. Deze lacune zal echter ongetwijfeld worden opgevuld door diverse nascholingen vanuit de universiteiten en hogescholen.

Klaufus, C. & P. van Lindert (red.) Latijns-Amerika. Een regio in beweging. LM Publishers, 240 p., gebonden, € 29,50.