VR in het aardrijkskundeonderwijs

Met Virtual Reality-expedities neem je leerlingen mee naar plekken op de aarde waar ze anders nooit zouden komen. Dat is supergaaf, maar wat steken ze ervan op? Zijn de leereffecten meetbaar en wat is dan de meerwaarde? 

Vijf gemengde derde klassen havo/vwo van het IJburg College in Amsterdam deden mee aan een VR-excursie in de klas. Direct erna noteerden ze hun ervaringen aan de hand van een lijst met open vragen (learner report) en na enkele weken deden ze een toets om de leeropbrengst te bepalen. Twee controleklassen die een ‘gewone’ les over dezelfde stof hadden gevolgd, kregen de toets ook. 

Drie van de zeven klassen maakten een virtuele tour door een aantal klimaatzones. Al rondkijkend op verschillende locaties moesten ze aan de hand van wat ze zagen in het landschap beredeneren in welke zone ze zich bevonden. Twee andere klassen maakten een virtueel reisje langs de Rijn. Ze begonnen in de Alpen en keken naar de stroomsnelheid van de Rijn en het sediment langs de rivier. Zo bouwden ze een beeld op van de verschillende kenmerken in het landschap langs het lengteprofiel van een rivier. 

Ervaringen 

Bij de evaluatie kwamen twee VR-gerelateerde issues telkens terug. Ruim een derde (36 procent) van de leerlingen gaf aan last te hebben gehad van hoofdpijn of misselijkheid tijdens de VR-expeditie. Dat kan liggen aan het feit dat ze goedkope, kartonnen brillen op hadden, waarbij het zicht helemaal afgesloten is van de buitenwereld. Of omdat sommige smartphones te traag waren, of niet goed in de bril pasten waardoor het beeld vertekend werd. Hoe dan ook geldt voor een groot percentage leerlingen dat VR voor hen averechts werkte bij het leren. Bij gebruik van VR-headsets speelt dit over het algemeen minder, maar die zijn nog te duur om in een volle klas in te zetten. Een alternatief zijn opzetbrillen die vanuit de ooghoeken de omgeving in het zicht laten en daarmee het evenwichtsgevoel minder ontregelen. 

Ten tweede waren leerlingen moeilijker aan te spreken dan normaal. De docent kon ze niet in de ogen kijken en de leerlingen gingen harder praten doordat ze in hun ‘ eigen’ omgeving zaten en doordat een op de drie niet of niet goed kon meedoen door diverse oorzaken. Dit zal waarschijnlijk minder spelen naarmate de techniek bekender en vertrouwder wordt. 

Van VR wordt vaak verwacht dat het leerlingen motiveert om mee te doen, vooral door het gevoel van onderdompeling en vrijheid jezelf te bewegen in de omgeving waarin je geplaatst wordt. In het learner report (ingevuld door 69 procent van de leerlingen) geeft 73 procent aan vaker VR-les te willen krijgen. Van die leerlingen zegt 33 procent dat het motiverend (‘leuk’) is en 37 procent dat VR de les ‘echt leuk’ heeft gemaakt. Bovendien zegt 64 procent de leerstof nu beter te begrijpen. Dat strookt met de verwachting dat VR leerlingen ‘bij de les’ kan houden en kan motiveren echt met de vakinhoud bezig te zijn. Mogelijk wordt dat minder naarmate de techniek bekender wordt. Het kan ook zijn dat de leeropbrengst juist toeneemt wanneer docenten er meer ervaring mee krijgen. Tot slot geeft 16 procent van de leerlingen aan liever geen VR-lessen te krijgen vanwege misselijkheid of hoofdpijn. Dat cijfer kan dalen naarmate de techniek verbetert. 

Een andere verwachting was dat sommige leerlingen zich met een VR-bril onveilig zouden voelen. Je bent kwetsbaar met een bril op die je afsluit van je omgeving, in een klas met leeftijdgenoten. In het learner report is daar specifiek naar gevraagd, maar van enig gevoel van sociale onveiligheid is niets gebleken. 

Leeropbrengst 

Statistisch was er geen significant verschil tussen de toetsresultaten van de zeven klassen. De toepassing van VR in de lessen leverde dus geen meetbaar betere of slechtere score op ten opzichte van de controlegroepen. Moeten we dan stoppen met VR in de les? Dat zou te snel zijn. De leerlingen zijn in hun learner reports positief over de VR-excursie en ook over wat zij ervan denken te hebben geleerd. Maar tijdens de eerste VR-expeditie zijn ze misschien juist iets té enthousiast om er direct meer van op te steken dan bij een gewone les. Je zou ook kunnen redeneren: ondanks de nieuwigheid en bijkomende hilariteit is de leeropbrengst van de lessen niet meetbaar gedaald. Wellicht zullen ze de lessen eerst ‘gewoner’ moeten gaan vinden om te kunnen leren van een virtueel bezoek aan de andere kant van de wereld. 

Aanbevelingen 

Wil je zelf experimenteren met VR in de aardrijkskundeles, dan volgen hier tips op basis van ons praktijkonderzoek. 

• Begin met kleine groepen. De techniek is nieuw en onbekend en dat leidt tot een combinatie van hilariteit onder leerlingen en een hoop technische uitdagingen. In een kleine groep heb je dat beter in de hand. 
• Stel je ambities niet te hoog bij de eerste VR-les en hou het niet bij één keer. Naarmate de techniek gewoner wordt, verschuift de aandacht van de vorm naar de inhoud en mag je ook meer verwachten van de leeropbrengst. 
• Zorg dat de leerlingen goed voorbereid aan de les beginnen. Een VR-les waarin leerlingen zich met brillen hebben afgezonderd van de omgeving, leent zich niet goed voor het inhalen van gemiste instructie. Laat leerlingen zich inhoudelijk voorbereiden of blik in de les ervóór alvast vooruit op de inhoud en vorm van de VR-les. 
• Trek voldoende tijd uit voor de nabespreking en ga de eerste paar keer specifiek in op de ervaring met VR. Hoe was het om op die plek te zijn, wat was er ‘echt’ aan de ervaring en welke aspecten van die plek heb je niet ervaren (zoals geur, geluid, luchtvochtigheid). 
• Denk goed na over het soort VR-bril. Een opzetbril zoals de Homido Mini kan bijvoorbeeld een betere keus zijn dan een bril die je zicht volledig afsluit van de directe omgeving.

De VR-expedities voor beide lessen zijn gemaakt met TeachVR van het Nederlandse bedrijf VROwl, met gebruik van 360 graden-foto’s van Google Streetview. Alle technische uitleg, de lesplannen en de onderzoeksmethodiek zijn na te lezen in het onderzoeksrapport op http://tinyurl.com/Geografie-VR-tours.