Afschaffing nationale staten

Op donderdag 5 schreef Nico Speets, sociaal geograaf en docent maatschappijleer, de brief van de dag in de Volkskrant. Hij pleitte in zijn brief voor de ‘afschaffing van het post-middeleeuwse gedachtegoed dat de wereld moet worden opgedeeld in nationale staten’. Het toeval wil dat wij (sociale geografie, Universiteit Utrecht) in het derdejaarsvak Globalization ook nadrukkelijk met die vraag bezig zijn. Veelal wordt de start van de natiestaat bij het verdrag of vrede van Westfalen gelegd die onder andere het einde van de tachtigjarige oorlog beslechtte maar ook nadrukkelijk de soevereiniteit van nationale staten  bezegelde. Vanaf dat moment gold dat een staat zich niet mag mengen in kwesties in een andere staat.

Net als Speets keert ook Peter Singer, zich in zijn One world now, the ethics of globalization nadrukkelijk tegen de logica van de natiestaat en vraagt zich af of het gerechtvaardigd is dat de plaats waar je wieg staat zo bepalend is voor je toekomst. Binnen Europa was good old Freddy Heineken al eerder in de weer met de kaart van Europa, waarin hij opdeling in veel kleinere eenheden voorstelt. In een artikel  in het Utrechts Nieuwsblad (7 juli 1992), samen met Frank van Dam en Kees Volkers,  lieten we onder de kop ‘Heineken's Europa niet echt heerlijk helder’ zien dat opdeling in kleinere en samenhangende delen niet bepaald een eenvoudige operatie is. Zo is de constatering dat met een opdeling in bijvoorbeeld Noord- en Zuid-Italië ook de problemen zijn opgelost, zoals Speets voorstelt, toch wat te kort door de bocht. Zo zou je even goed kunnen beweren dat juist het feit dat het Noorden het Zuiden een helpende hand toesteekt beter uitpakt.

Belangrijker wellicht dan de daadwerkelijke opdeling is het feit dat de tijdgeest er bepaald niet klaar voor is. Zo zijn begrippen als solidariteit als verouderd links gedachtegoed bij het oud vuil gezet en is het idee dat het spreiden van welvaart goed is, definitief verlaten. Alles staat in het teken van concentratie en agglomeratievoordelen en ranglijsten, wat ook de boodschap is in het vaak aangehaalde Wereldbankrapport Reshaping economic geography (2009).

Juist in Nederland wordt er onder aanvoering van Thierry Baudet steeds gehamerd op het belang van de natiestaat en het vasthouden van de nationale identiteit. Daar waar het in de jaren ‘60 en ‘70 ging over de invoering van Esperanto gaat het nu over het verkwanselen van de Joods-Christelijke beschaving en het oprukken van de kebabzaken. Dat ook de gevestigde orde hier niet vies van is blijkt wel uit het pleidooi om schoolkinderen gezamenlijk het Wilhelmus te laten zingen. Maar bij de laatste zin uit de brief van Speets sluit ik me van harte aan: ‘Denk maar eens over na, en geef commentaar’. Laten we daar onze portal eens voor benutten!

Reacties

Peter Lommert, sociaal geograaf:

‘Een interessante vraag die ik mijzelf lang geleden al gesteld heb.  Eigenlijk zou dat de ideale uitkomst zijn, maar de weg er naar toe is een pad dat heel ingewikkeld is (oorlogen gaan om naties/stukken grond met een grens er om heen). Hoe gaan we mensen die nu leven en dierbaren verloren zijn door oorlogen over stukken grond uitleggen dat hun verlies voor niks is geweest? 

Een "makkelijkere vraag" is: kunnen we een soort economie creëren die houdbaar is? Belastingafdracht werd oorspronkelijk gedaan om dijken en wegen aan te leggen en onderhouden. 

Misschien is het nog eerder van belang om onze nationale trots aan de kant te zetten. Meer geloven dat we mensen zijn in plaats van Nederlander, Duitser of Belg.  

Zo kunnen heel veel mensen heel veel vragen stellen die heel lastig beantwoord kunnen worden. Maar een andere invalshoek kan zijn dat we als samenleving van de wereld samen moeten werken om de mensheid te redden ten opzichte van het universum/de zon die ooit zal imploderen. Zullen we een gigantische maatschappelijke revolutie ondergaan?

Een van de interessante vragen die uitgewerkt zou moeten worden door de wetenschap om het werkelijkheid te kunnen maken.’

Sander van Lanen, sociaal geograaf:

'De vraag of nationale staten afgeschaft of beëindigd kunnen worden is natuurlijk moeilijk te beantwoorden zonder na te denken over wat nationale staten zou verplaatsen. Gaat het om de volledige afschaffing van territorium als basis voor macht en controle? En worden territoria afgeschaft of herverdeeld met een ander principe dan de natie als uitgangspunt? En zou zo'n herverdeling niet, via een proces van "nation-building", nieuwe natiestaten in het leven roepen? In een actueel voorbeeld, kan de drang naar onafhankelijkheid van Catalonië geïnterpreteerd worden als een aanval op de natiestaat door het streven naar lokale autonomie? Of gaat het om het herschikken van staatsgrenzen om de connectie tussen natie en staat te versterken?

De discussie over het afschaffen van de nationale staat gaat dus zowel over inhoud als vorm en de politieke gevolgen die deze hebben. Vorm en inhoud zijn, uiteraard, niet onafhankelijk van elkaar, maar zonder een discussie over de inhoud van de eventuele post-natiestaat vorm is het onmogelijk te beoordelen of haar afschaffing een positieve of negatieve ontwikkeling is. Wordt de wereld na de natiestaat verdeeld over kleine gemeenschappen die vanwege die kleinschaligheid meer solidair met elkaar zouden zijn, of  worden deze gemeenschappen nog exclusiever dan huidige staten? Wordt het een wereld waar grenzen en nationale identiteiten niet langer de ontwikkeling van internationale solidariteit in de weg staan, of een wereld met een extreem ieder-voor-zich competitie gedreven markt met extreme armoede en uitsluiting tot gevolg? En wat voor opties zijn er momenteel mogelijk, welke mogelijkheden zijn nastreefbaar en welke strategie?n kunnen effectief deze doelen bereiken? Dit zijn allemaal essentiële vragen omtrent de afschaffing van nationale staten die nodig zijn om tot een echt antwoord te kunnen komen.

Dit zijn ook vragen waarvoor geografen uitermate geschikt zijn om antwoorden voor te zoeken en daarmee bij te dragen aan de discussie omtrent het voortbestaan, afschaffen of veranderen van de huidige vormen van de nationale staat.'



 

Marinus de Bakker, Geo Media & Design:

'De vraag is natuurlijk of het gaat over "sense of place" of "good governance". Het eerste kan je mijns inziens niet afschaffen, het tweede is iets wat nu eenmaal op verschillende schalen moet. Het is dus in deze vorm als vraag niet te beantwoorden.'

Ook reageren? Mail naar redactie@geografie.nl of reageer via Facebook of Twitter.

• In Geografie juni 2002 schreef Virginie Mamadouh een artikel over Freddy Heineken als hobbygeograaf: