Düsseldorf: stadt ohne slogan

Met jaarlijks 22,5 miljoen passanten die via Düsseldorf Airport vliegen, beschikt de stad over een wereldwijd bereik. Toch bleef de teller in 2015 op 4,4 miljoen overnachtingen steken. Het binnenhalen van de start van de Tour de France biedt Düsseldorf dé kans om de rest van de wereld te laten zien wat ze te bieden heeft. We nemen, in stijl, de fiets voor een verkenning.

Le Grand Départ van de Tour staat garant voor een grote toestroom van wielerfans, toeristen, media-aandacht en geld. In 2015 bracht de start 370.000 bezoekers naar Utrecht, goed voor € 25 miljoen aan extra bestedingen in de stad en de regio. Het is de vierde keer dat de Tour in Duitsland begint en dit keer is Düsseldorf aan de beurt om zich internationaal te presenteren. 

Overigens staat het binnenhalen van dit wielerevent haaks op het belabberde imago van Düsseldorf als fietsstad. Elke twee jaar houdt de Duitse fietsersbond ADFC een enquête in 468 gemeenten waarbij inwoners hun mening kunnen geven over het lokale fietsklimaat. Düsseldorf scoorde in 2014, net als in de voorgaande edities, ronduit slecht en kwam in de categorie van steden met meer dan 200.000 inwoners als bijna-hekkensluiter (34e van de 39) uit de test.

Het enige lichtpuntje voor de Düsseldorfers was dat hun stad iets beter scoorde dan rivaal Keulen, die als 36e eindigde. Nieuwe resultaten van de ADFC-Fahrradklima-Test (2016) worden eind mei verwacht (zie www.adfc.de > Aktionen & Kampagnen).

Radschlag

De slechte ranking lijkt een eyeopener te zijn geweest voor de gemeente, die inmiddels fietsvriendelijker probeert te worden. De campagne ‘RADschlag – Düsseldorf tritt an’ moet het fietsen aanmoedigen en wordt ondersteund door een fietsapp en YouTubeclip. RAD verwijst naar Fahrrad (fiets), Radschlag naar de radslag van vreugde die burgers en vooral kinderen zouden hebben gemaakt toen Düsseldorf na de Slag van Worringen in 1288 stadsrechten verwierf. Gelukkig blijft het niet bij mooie symboliek. Düsseldorf investeert ook in fietspaden, stallingen en bewegwijzering. Ook wil ze samen met omliggende gemeenten Radschnelwegen creëren om pendelaars uit de auto te krijgen.

Het lijkt erop dat Düsseldorf goed heeft geluisterd naar de Deense stedenbouwkundige Jan Gehl en zijn idee van Copenhagenization. Gehl raadt bestuurders aan de menselijke maat terug te brengen en de stad met de fiets of te voet te verkennen (zie ook Geografie februari 2014). Het achterliggende idee is dat mensen in een stad met knusse straten en levendige pleinen eerder geneigd zijn de tijd te nemen en te genieten van de omgeving. Hierdoor zullen ze eerder een winkel binnenstappen of ergens op het terras gaan zitten.

Bilbao-effect

Om te kijken hoe Düsseldorf er vanaf de fiets uitziet, leggen we een etappe af langs de bekendste beelddragers in de stad. Het startsein voor de rit wordt gegeven bij de Rheinturm. Deze 240 meter hoge zendmast is vanuit iedere hoek van de stad te zien en draagt de grootste digitale klok ter wereld. In het draaiende restaurant kun je genieten van een lunch en de hele stad overzien.

Vanuit hier fietsen we een paar honderd meter verder richting de MedienHafen, waar we langs het Neuer Zollhof-complex van Frank O. Gehry rijden. Deze Amerikaanse architect bouwde ook het Guggenheim Museum in Bilbao. De bouw trok veel bezoekers naar de Spaanse stad waardoor de toeristische sector een enorme vlucht nam. Bilbao legde haar oude, industriële imago af en kreeg een hippe en moderne uitstraling, waarop veel mensen afkomen. Of Düsseldorf ook zo’n Bilbao-effect wilde bewerkstelligen met de Neuer Zollhof weten we niet. Feit is dat de drie gebouwen in de Medienhafen fungeren als een nieuw landmark en herkenningspunt van Düsseldorf. De Grand Depart in mei is een ideaal moment om ze aan een breed publiek te tonen en alsnog een Bilbao-effect te bewerkstelligen.

We vervolgen onze tour met de fiets aan de hand over de Rheinuferpromenade, een 1,5 km lange, autovrije zone die de Medienhafen met de Altstadt verbindt. Onderweg kun je met uitzicht op de Rijn genieten van een lokaal gebrouwen Altbier en een typisch Duitse maaltijd – de stek is dan ook populair bij de lokale bevolking.

Goede scores

We stappen weer op de fiets en rijden in de richting van de Düsseldorfse Kunstakademie. Deze werd in 1762 opgericht als een school voor tekenkunst en trekt al sinds het allereerste begin vele creatieve geesten van over de hele wereld. De combinatie met de Heinrich Heine Universität en de Hochschule Düsseldorf maakte de stad van oudsher een cultureel-intellectueel centrum. Tijdens de industriële revolutie ontwikkelde Noordrijn-Westfalen, en speciaal het Ruhrgebied, zich tot een enorme industriële regio. De gunstige geografische ligging van Düsseldorf (hoofdstad van Noordrijn- Westfalen en onderdeel van de Blauwe Banaan – de zone van Europese metropolen die loopt van Noord-Italië via Duitsland, België en Nederland tot in het Verenigd Koninkrijk) maakt dat hier tegenwoordig vele hoofdkantoren van Duitse en internationale ondernemingen gevestigd zijn. Mede hierdoor is de stad op het gebied van kunst ingehaald door andere metropolen zoals Berlijn en Dresden. Maar nu probeert Düsseldorf haar positie als toonaangevende kunststad van Duitsland te heroveren.

We vervolgen onze route over de Heinrich Heine-Allee naar de Altstadt. Hier vind je de längsten Theke der Welt (langste bar van de wereld); Düsseldorf is namelijk ook een feeststad. Zo wordt er elk jaar uitgebreid carnaval gevierd. Ook de ‘kroegfactor’ is van belang. Third places zoals kroegen spelen namelijk een belangrijke rol in het samenkomen van mensen. De kroegen verlevendigen de stad en zijn belangrijke publiekstrekkers.

Het oude centrum heeft daarnaast een ruim winkelaanbod, dat varieert van boetiekjes tot de bekende ketens. Niet ver hiervandaan ligt de ‘P.C. Hooftstraat’ van Düsseldorf: de Königsallee, of ‘Kö’, zoals de locals zeggen. De Kö trekt bezoekers uit alle lagen van de bevolking, die hier komen shoppen, pronken of bewonderen.

De compactheid en diversiteit van de binnenstad zijn succesfactoren in de leefbaarheid van Düsseldorf. Daarnaast scoort de stad goed op veiligheid, stabiliteit en rechtshandhaving. Dit blijkt uit het onderzoek van Mercer’s (2016) waarin steden wereldwijd vergeleken worden op onder andere deze factoren. Duitse steden scoren goed, met Düsseldorf als nummer 6 wereldwijd. Het sterke veiligheidsgevoel leidt tot een hogere algemene tevredenheid. Daarbij zijn leefbaarheid en persoonlijke veiligheid in steden voor multinationals belangrijke criteria om expats naar de Bundesrepublik te sturen. Dat Düsseldorf een internationale stad is, blijkt wel uit het feit dat nagenoeg een vijfde (19,3%) van de inwoners een buitenlands paspoort heeft.

De positieve resultaten uit dit soort onderzoeken maken de stad aantrekkelijk voor de vier b’s in citymarketing: bezoekers, bewoners, bedrijven en bollenbozen (studenten en kenniswerkers). Vanuit de Königsallee is het vijf minuten fietsen naar de Immermannstraße, bij de lokale bevolking bekend als ‘Little Tokyo’. Na de Tweede Wereldoorlog groeide vanuit Japan de vraag naar zware machines. Door de aanwezige kennis en expertise in staal en machinebouw kon Düsseldorf in deze behoefte voorzien. Als Landeshauptstadt en gunstig gelegen in Europa werd Düsseldorf aantrekkelijk voor buitenlandse concerns. Mitsubishi vestigde zich als eerste toonaangevend Japans concern in de Duitse stad, waarna vele ondernemingen – en personen – volgden. Düsseldorf heeft dan ook een van de grootste Japanse gemeenschappen in Europa (meer dan 7000 inwoners en 380 bedrijven).

De eerste Japanse expats vestigden zich voornamelijk in dit deel van de stad, wat leidde tot een bijzondere wijk met een uniek karakter. Dat uit zich onder andere in de aanwezigheid van vele sushirestaurants, Japanse hotels en Japanse kappers, populair vanwege hun uitgebreide hoofdmassages. Eens per jaar worden de banden met de Japanse gemeenschap gevierd tijdens de JapanTag. Deze feestdag vol Japanse muziek, eten, cosplay (performance act met Japanse kostuums), sport en een groot vuurwerk ter afsluiting trekt jaarlijks honderdduizenden bezoekers zowel uit Duitsland als van over de grens.

Doorreisstad

Ondanks al die sterke punten lukt het Düsseldorf niet het aantal overnachtingen boven de 4,5 miljoen te krijgen en is het vooral een belangrijke doorreisstad. Van alle geboekte overnachtingen in 2015 kwam bijna 60% uit eigen land. Het Verenigd Koninkrijk en Nederland volgden op gepaste afstand als nummer 2 en 3 en telden samen voor nog geen 10% mee.

De luchthaven van de stad staat in binnen- en buitenland bekend om haar efficiency en ruime aanbod van bestemmingen. Met 22,5 miljoen passagiers via Düsseldorf en bijna 2 miljoen via het nabijgelegen Weeze (door Ryanair aangeduid als Düsseldorf Weeze) is er genoeg potentieel om bezoekers vanuit alle windstreken te verleiden tot een weekendje weg in Düsseldorf.

Dat het aantal boekingen niet wil groeien, valt wellicht te verklaren door het gemis van een duidelijke en gerichte citymarketingcampagne. De Westdeutsche Zeitung omschreef Düsseldorf al eens als Stadt Ohne Slogan. Vraag je een Nederlander uit de grensregio wat er te doen is in Düsseldorf, dan noemt die het nachtleven of de kerstmarkt. Maar weet een gemiddelde Fransoos, Spanjaard of Italiaan ook wat Düsseldorf te bieden heeft?

Treinverbinding

Ondertussen is de stad continu bezig met aanpassingen en verbeteringen. De opening van zes nieuwe metrostations is echter stilletjes aan de Nederlandse media voorbijgegaan, en in het Verenigd Koninkrijk besteedde alleen The Guardian er aandacht aan. De zes nieuwe stations in het centrum zijn geheel reclamevrij en ontworpen door verschillende kunstenaars. De opening was natuurlijk een goede mogelijkheid geweest om de buitenlandse media kennis te laten maken met Düsseldorf, als voorproefje op de Grand Départ.

Ook liggen er nog veel interessante plannen voor de toekomst. Zo zijn er al diverse ontmoetingen geweest tussen de burgemeesters van Eindhoven, Venlo, Mönchengladbach en Düsseldorf om een snelle treinverbinding tussen de steden te realiseren. Nu moeten treinreizigers eerst in Venlo overstappen op een regionale stoptrein om pas na een uur in Düsseldorf aan te komen. De nieuwe dienstregeling van de NS heeft de reistijd tussen Eindhoven en Düsseldorf een kwartier verkort, maar het gemak van een snellere en directere verbinding is nog vele malen groter. De aanleg van dit traject biedt enorme kansen voor zowel de Duitse als de Nederlandse steden en kan leiden tot een verdere integratie tussen de economieën van Nederland en Noordrijn-Westfalen.

Transformatie

Wanneer de laatste etappe van de Tour is gereden, traditioneel op de Champs-Élysées in Parijs, kan Düsseldorf uiteindelijk als grote winnaar uit de bus komen. Het grote aantal bezoekers die de tourkaravaan achterna reizen, komt terecht in een stad vol mogelijkheden. Düsseldorf wil het grauwe imago van het Ruhrgebied van zich afschudden en weer een culturele uitstraling ten toon spreiden. Hier ligt een perfecte kans voor de creatieve sector.

De Amerikaanse stadsactivist en geograaf Jane Jacobs noemde een aantal cruciale elementen om zo’n transformatie vleugels te geven: een diversiteit aan personen, kennis, vaardigheden, een wervend karakter en ‘toevallige ontmoetingen’. Een aantal elementen vind je al in Düsseldorf. Zo is de stad actief in diverse economische sectoren, er zijn talloze bedrijven gevestigd, Düsseldorf beschikt over een kunstacademie, en de universiteit zorgt voor voldoende aanbod en variatie van kennis, personen en vaardigheden. Daarnaast beschikt Düsseldorf over een luchthaven met wereldwijd bereik. Lukt het daadwerkelijk om mensen te lokken, dan zal dit toevallige ontmoetingen en creativiteit stimuleren. Een groot evenement zoals de Tour de France is dé kans om een wervend imago te ontwikkelen en de transformatie naar Stadt mit Slogan te maken. 

De auteurs zijn pre-masterstudenten Human Geography aan de Radboud Universiteit in Nijmegen.