Het Klaphek

Aan de oostgrens van Nederland stroomt de Rijn Nederland binnen en begint de delta. Belangrijk kenmerk van een rivierdelta is dat er telkens nieuwe takken ontstaan en dat oude weer droogvallen. Een nieuwe riviertak vormt zich meestal plotseling, tijdens een overstroming. Fysisch geografen noemen dit een avulsie. Vanaf de Duitse grens stroomafwaarts varend kun je verschillende routes nemen richting zee. Welke je ook kiest: je komt altijd avulsies en verlaten rivierarmen tegen. Bij Tolkamer, waar de rechteroever Bovenrijn heet en de linkeroever Niederrhein, komen we de eerste oude Rijntak al tegen. Verder varend nemen we de route via het Bijlandsch Kanaal, het Pannerdensch Kanaal en de Nederrijn. De huidige noordelijke hoofdstroom van de Rijn is pas sinds de 10e eeuw de Lek, maar de avulsie vond al eerder plaats, rond het jaar 0. Een volgende avulsie stroomafwaarts is die van de Hollandsche IJssel, maar dat is nooit een belangrijke Rijntak geworden. In de middeleeuwen is het veengebied waardoor de Lek en de Hollandsche IJssel stroomden, op initiatief van de graven van Holland en de bisschoppen van Utrecht ontgonnen. Door de ontwatering van het veen daalde het maaiveld. Het was niet handig dat de steeds hoger liggende rivieren zich in een dalende veenpolder bevonden. Meestal lagen de Hollanders en de bewoners van Het Sticht (Utrecht) met elkaar overhoop, maar bij de bovenmond van de Hollandsche IJssel – waar deze zich afsplitste van de Lek – moesten ze wel samenwerken. Bij het gehucht Het Klaphek damde Floris V de Hollandsche IJssel af. Tot de dag van vandaag heet de plek waar de Lekdijk ten zuidwesten van Het Klaphek iets van de rivier afbuigt, de IJsseldam. Nu ligt deze ingeklemd tussen de oprukkende bebouwing van IJsselstein en Nieuwegein en voor de gemiddelde motorrijder is het wellicht niet meer dan een tweetal uitdagende bochten. Als je het verhaal kent, zie je hier veel van de vorming van het Nederlandse landschap samenkomen. De oude peilschalen onder aan de dijk herinneren aan de waterstaatsgeschiedenis, maar de dam bij Het Klaphek staat ook voor rivierontwikkeling en veenontginning.