Het treinstation van Godegård

De opheffing van het treinstation in een klein Zweeds dorp beroert de lokale gemeenschap. Vanwege de extra reistijd, maar vooral het verlies aan toekomstperspectief en het gevoel niet gehoord te worden door de regionale en nationale overheid. Na ruim negen jaar lijkt het tij te keren. Tijden veranderen? 

Godegård is een dorp in het midden van Zweden met ongeveer 200 inwoners. Het had een eigen treinstation, zoals eigenlijk alle Zweedse dorpen die aan een spoorlijn liggen. Dat was zo tot 1973, toen het dorp opging in de grotere gemeente Motala. De meeste functies werden gecentraliseerd in Motala (ruim 32.000 inwoners). Ook het treinstation in Godegård ging dicht. 

Tegenwoordig hebben de meeste mensen een auto of in ieder geval toegang daartoe. Je zou zeggen dat een treinstation niet echt noodzakelijk is en evenmin rendabel. Toch treurt een deel van de dorpelingen tot op de dag van vandaag om de sluiting. 

Droom

Met de trein ben je vanuit Godegård namelijk aanzienlijk sneller in Stockholm of Motala. Met de auto moet je een flink eind omrijden. De voorzitter van de dorpsraad noemt heropening van het treinstation bittere noodzaak voor de levensvatbaarheid van zijn dorp. Als de trein weer stopt in Godegård, zo heeft hij berekend, kun je in anderhalf uur in Stockholm zijn; met de auto doe je er volgens hem twee uur langer over. Deze tijd-ruimtecompressie opent allerlei mogelijkheden. Met een baan in Stockholm kun je nog steeds in Godegård blijven wonen. En omgekeerd vanuit de stad familie op het platteland bezoeken, net als vroeger. Bovendien is het dan 10 minuten met de trein naar Motala, in plaats van de huidige 50 minuten met de bus of 30 minuten met de auto. 

Als ik het dorp in 2015 bezoek, schetst de voorzitter een nog breder perspectief: kinderen van internationale migranten, die nu in Motala naar school gaan, zouden dat ook kunnen doen in Godegård. Het is er veel rustiger in de klas en een dorp biedt meer ruimte voor ontmoeting en integratie. Het mes snijdt aan twee kanten: de dorpsschool kampt al decennia met een teruglopend leerlingaantal – jonge gezinnen aantrekken en vasthouden is een belangrijke overlevingsstrategie voor lokale voorzieningen als basisonderwijs. Bovendien kan Godegård een aantrekkelijke bestemming worden voor bezoekers. ‘Mijn droom is eigenlijk, dat als we gewoon de trein laten stoppen en de deuren openen, dit ook de deuren opent naar heel veel nieuwe activiteiten. Mensen zouden niet alleen hierheen kunnen verhuizen, maar het zou ook toerisme kunnen bevorderen. Dat mensen komen om naar onze rivier te kijken en de bevers te zien, bijvoorbeeld.’

Het kan, maar nee

Op dit moment moet de trein van Stockholm naar Motala een paar keer per dag zo’n tien minuten in Godegård wachten om de trein uit tegengestelde richting te laten passeren. De deuren blijven gesloten; inzittenden die in Godegård wonen, kunnen er pas in Motala uit. Van een medewerker van het regionale vervoersbedrijf heeft de dorpsraad begrepen dat het technisch mogelijk is tijdens deze noodzakelijke stop ook mensen in en uit te laten stappen. Sterker nog: in aanwezigheid van de lokale pers hebben zo’n vijftig dorpsbewoners dat met een zelf getimmerd platform ook aangetoond. 

Maar railbeheerder Trafikverket (vergelijkbaar met onze ProRail) en de regionale overheid denken er anders over. Het aantal reizigers is te klein en bovendien hebben zij rekening te houden met strenge veiligheidseisen. Ook speelt precedentwerking een rol: een nieuw station kost naar schatting 50 miljoen Zweedse kronen (4,5 miljoen euro) en Godegård is zeker niet het enige dorp dat het treinstation graag weer open ziet gaan. 

Railbeheerder, regionaal vervoersbedrijf, regiobestuur en gemeente zijn dan ook unaniem in hun oordeel: er komt geen station bij Godegård. Ook in het regionale ontwikkelingsplan van 2021 staat nadrukkelijk dat openbaar vervoer beschikbaar, duurzaam en efficiënt moet zijn. Overstappunten in grotere plaatsen krijgen een impuls, maar ‘in dunbevolkte omgevingen zal de auto een belangrijke rol blijven spelen’, aldus de ontwikkelingsvisie. Het lijkt vechten tegen de bierkaai.

Schuivende panelen

Toch gaat er iets schuiven. Anno 2024 vindt de dorpsraad de gemeente aan haar zijde. De gemeente betoogt nu dat het treinstation in Godegård misschien wel 7000 reizigers zal trekken. Vooral de linkse oppositieleiders in de gemeenteraad laten stevig van zich horen; in een kleine gemeenschap tellen alle stemmen zwaar. En ondanks de stellige taal van vooral de railbeheerder lijkt er inmiddels beweging in de zaak te zitten. Dit jaar wordt het spoor tussen Motala en Örebro verdubbeld. Een extra perron is dan een relatief kleine ingreep, aldus lokale bestuurders. De gemeente is bereid de geschatte extra kosten (5 miljoen ZK, 450 duizend euro) te betalen. Inmiddels lijkt het regiobestuur en daarmee ook de railbeheerder voorzichtig te bewegen richting een toezegging, zo meldt de lokale krant. Gesteund door de regio voert de dorpsraad nu de dialoog op nationaal niveau. 

Ontwikkelingsperspectief

Het treinstation is enorm belangrijk voor de dorpsraad. Vanwege de ontwikkelingsmogelijkheden die de raadsleden zien voor hun dorp, maar misschien nog wel meer voor het bestaansrecht als dorpsraad. In de afgelopen decennia heeft dit lokale bestuursorgaan nog niet veel projecten kunnen realiseren. Glasvezel (plattelanders mogen dit in Zweden zelf aanleggen, als ze een plan voorleggen aan de regionale overheid), een eigen postcodegebied of nieuwe voorzieningen in het dorp: het zijn allemaal projecten van de lange adem, waarvan de meeste vooralsnog zonder resultaat zijn gebleven. Bij de presentatie van hun plannen stuitten de raadsleden geregeld op weerstand vanuit de versnipperde kleine kernen. Want wat in het belang is van Godegård, is dat lang niet altijd voor de omliggende kleine kernen. En ook die worden vertegenwoordigd door de dorpsraad.  Maar de inzet voor heropening van het treinstation kan op brede steun rekenen. 

De heropening staat voor een ontwikkelingsperspectief, een medicijn tegen krimp, vergane glorie en versnippering van de gemeenschap. Maar ook tegen het onbegrip dat hun verhaal niet gehoord wordt. De oplossing stopt immers al meerdere keren per dag in het dorp. De dorpsraad hoopt met een succesvolle heropening ook andere projecten een boost te kunnen geven. 

Deze casus laat ook zien dat lokale belangen niet altijd stroken met afwegingen die op regionaal of landelijk niveau worden gemaakt. En dat je als een kleine gemeente moeilijk invloed kunt uitoefenen op de bovenlokale besluitvorming. Aan de andere kant, zolang de dorpsraad van zich laat horen, is het boek niet gesloten. Het lijkt erop dat de aanhouder hier wint. Het is in ieder geval een project dat de hele gemeenschap van Godegård lijkt te verbinden en dat effect mag niet onderschat worden.

BRONNEN

• Meijer, M. (2020). When it goes wrong … learning from challenged (and revived) community initiatives. Journal of Rural Studies 74, 1-9. https://doi.org/10.1016/j.jrurstud.2019.11.006
• Diverse lokale kranten.