Kraków

Tijdens de Tweede Wereldoorlog bleef het middeleeuwse centrum van Krakau vrijwel ongedeerd. In de Joodse wijken erbuiten speelden zich echter verschrikkelijke taferelen af – het historische decor van Schindlers List.

De peervormige middeleeuwse stad ligt rondom de Grote Markt, de Rynek Glówny. Op de kaart uit 1836 zijn de minuscule stippellijntjes in de ovaal rondom de oude stad de lanen en paden van een park in wording, de Planty. Wanneer begin 19e eeuw de stadsmuren worden afgebroken en de grachten gedempt, richt het stadsbestuur de vrijgekomen ruimte in als stads park. Veel middeleeuwse steden in Europa hebben de voormalige verdedigingswerken vervangen door parkachtige zones, maar bijna nergens is de uitvoering zo geslaagd als in Krakau. De gordel om de stad vormt een oase tussen de middeleeuwse kern en de 19e-eeuwse ring. Ons weekend is gezegend met stralend weer en de hoge bomen van de Planty brengen koelte. De honderden bankjes zijn veelal bezet door oudere mannen en vrouwen die passanten nauwkeurig opnemen, hoewel ze net doen van niet. Verrassend ook hoeveel nonnen en paters hier rondlopen en vaak opvallend jong. Ik las ergens over Krakau als het Poolse Rome; dat klopt dus.

Koningsweg

Ons hotel ligt aan een van de aangrenzende boulevards zodat je in enkele minuten de oude stad kunt inlopen. Je passeert de Florianpoort en de entree lijkt afkomstig uit een middeleeuws prentenboek. We lopen de ul. Florianska op. Dit was vroeger de ceremoniële route, de koningsweg waarlangs vorst, edelen en gezanten naar de Wawelheuvel liepen, de kiemcel van de stad. De route loopt via het grootste, meest weidse plein van Europa, de Rynak Glówny. Als je daar wandelt, wordt je tred lichter en voel je als het ware hoe kroningstoeten en uitvaarten hier eeuwenlang gepasseerd zijn. Nog lang nadat Krakau de functie van hoofdstad verloor aan Warschau, fungeerde dit traject als ceremoniële as. De Wawelburcht en -kathedraal liggen rondom een binnenplein boven op de berg. Een prachtplek met een indrukwekkende galerij van renaissancebogen.

Eeuwenlang konden de bouwmeesters van Krakau hun talenten laten zien. Tijdens de laatste wereldoorlog ontsnapte Krakau miraculeus aan de verwoestingen, terwijl alle andere Poolse steden nagenoeg met de grond gelijk werden gemaakt. Van Warschau stond in 1945 geen gebouw meer overeind; in feite bestond het alleen nog in naam. Maar Krakau had geluk. Met al zijn verschillende bouwstijlen is het een genot door het oude centrum te struinen. Terecht prijkt de stad met de status van UNESCO werelderfgoed.

Kazimierz

De bekoring verdwijnt snel als we van de Wawelheuvel de wijk Kazimierz inlopen. Op de oude kaart het stadsdeel onderin de bocht van de rivier. We lopen er zigzaggend binnen. Het kleine kronkelriviertje op de kaart is kennelijk overkluisd of verdwenen, want dat komen we niet tegen. In Kazimierz woonde vanouds de Joodse gemeenschap van Krakau. Deze is praktisch volledig uitgemoord. Na de holocaust werd het stadsdeel door het communistische regime aan zijn lot overgelaten. De decennialange verwaarlozing is af te lezen aan afgebladderde muren en onbestemde open plekken. Maar her en der zien we enige opbloei. Op het pleintje voor de Tempelsynagoge zitten een espressobar annex restaurantje en een vintagewinkeltje met oude ansichten. De Tempelsynagoge, die tijdens de naziperiode diende als paardenstal, is opgeknapt en er is een fototentoonstelling Faces of Krakow’s Jews te zien. Er hangen panelen met akelige beelden van Joden die met koffertjes wachten op transport naar de concentratiekampen. En van slachtoff ers die na een nazimoordpartij op straat zijn blijven liggen. Ondanks enkele vrolijke parasols en volle toeristentreintjes voelt Kazimierz ongemakkelijk aan.

Het unheimische gevoel wordt sterker als we de Wisla-rivier oversteken naar de wijk Podgórze waar het Schindler Museum ligt. De plek is bekend geworden door de film Schindlers List van Steven Spielberg uit 1993. Hier stond de emailfabriek van Oskar Schindler, waarin hij zevenhonderd Joodse arbeiders te werk stelde en daardoor hun levens redde. Vlakbij lag ook het beruchte Podgórzegetto waarin de Joden werden opgesloten. De film bevat waarheidsgetrouwe beelden van de liquidatie van het getto op 14 maart 1943. De bewoners werden ter plekke vermoord of naar de concentratiekampen Auschwitz en Plaszów gebracht. Aan de horizon kun je de kerktorens van de oude stad zien liggen. Al met al zijn we behoorlijk van ons stuk gebracht.

Nova Hüta

Krakau heeft uitstekend openbaar vervoer en de tram brengt ons in ruim een half uur bij de wijk Nova Hüta (letterlijk: nieuwe staalfabriek). Polen werd na de Tweede Wereldoorlog ingelijfd bij de Sovjet-Unie, en het nieuwe regime wilde een statement maken door 10 kilometer buiten de stad een groot staalcomplex te bouwen, compleet met een moderne voorstad voor de arbeiders. Het was de bedoeling dat de socialistische staalarbeiders tegenwicht zouden bieden aan de conservatieve clerus en intellectuele elite, die van oudsher in de stad aanwezig waren. En overigens nog steeds zijn. De onlangs gekozen Poolse president Dudu is rechts-conservatief en afkomstig uit Krakau.

De reuzenplattegrond op de billboard bij de entree van de wijk toont het ontwerp: een fraaie symmetrie van boulevards en pleinen. Nieuwsgierig lopen we via de hoofdas de wijk binnen. Nova Hüta kent een zeer ruime maatvoering, de brede boulevards worden geflankeerd door hoge appartementsgebouwen. Je kunt prettig ver van je wegkijken, het is er schoon, groen en wandelen voelt prettig. De architectuur is een Sovjet-variant op de gigantische complexen van Le Cobusier. Aan de voet van het eerste hoge hoekgebouw strijken we neer op het terras van een café-restaurant met fleurige parasols. De Poolse ‘gewone man’ verpoost hier. Ik observeer een jong gezin met vader, moeder, baby in de wagen en een meisje van ongeveer acht jaar. Het is zondagnamiddag en het kan er kennelijk van af: voor het meisje een bordje frites, voor mama een salade en papa eet een schnitzel. Voor zover je aan het tafereel een algemene conclusie kunt verbinden: de Polen hebben absoluut geen moeite met het omarmen van de westerse consumptiemaatschappij. En hoewel de werkloosheid gelijk op gaat met die van de rest van Europa, groeit de Poolse economie al tien jaar in een beduidend hoger tempo.

Auschwitz

Onze vlucht op de laatste dag valt in de namiddag en we besluiten met de taxi naar Auschwitz-Birkenau (40 kilometer) te gaan om vandaar uit met dezelfde taxi naar het vliegveld te rijden. Ondanks de massale drukte op deze doordeweekse dag is het een indrukwekkende ervaring. Iedereen krijgt een zendertje en oortelefoon, kiest een taal en de gids vertelt beknopt maar uiterst effectief over de verschrikkingen die hier hebben plaatsgehad. Naderhand blijven beelden van vitrines met door slachtoffers achtergelaten brillen, koffers, tassen en bergen afgeknipt haar je lang bij. In Schindlers List heeft Spielberg zijn verdriet briljant weergegeven. De film is geheel in zwart-wit, waarin soms een meisje in een rood jasje figureert. Achteloos, zo lijkt het, filmt hij een slotscène waarin een rood kinderjasje bovenop een stapel oude kleren ligt.

We maakten de weekendverkenning eind mei 2015. De KLM-vlucht zaterdag

heen en dinsdag terug kostte € 204 per persoon. Logies, maaltijden, koffi e,

taxi’s € 260. Trein Nijmegen-Schiphol v.v. € 38. Totaal € 500 per persoon.

Reisgidsen, kaarten, boeken € 90,50.

BRONNEN

• Krakau. ANWB Extra 2012.

• Krakau. Marco Polo 2012.

• Malecki. J. 2014. A history of Krakau.

• Os, P. van & R. Termote 2015. Terugkeer van de Poolse Joden. NRC Weekend 24-25 januari 2015.

• R. Termote 2015. De Poolse economie moet het nu ook van geeks hebben. NRC Handelsblad 13 maart 2015.