Multicultureel Spanje

Spanje is de laatste decennia steeds meer een multiculturele samenleving geworden, met behalve (veelal Britse) pensionados vooral veel Marokkanen, Roemenen en Chinezen.

Wie denkt dat Spanje vooral het land is van gepensioneerde West- en Noord-Europeanen die het milde klimaat hebben opgezocht, vergist zich. Zij vormen weliswaar nog steeds een opvallende groep, zeker in toeristische centra als Salou, Benidorm, Torremolinos en Marbella, maar zij zijn inmiddels ver in de minderheid vergeleken met de immigranten uit andere werelddelen. De (voorlopige) demografische cijfers van het Spaanse bureau voor de statistiek, het Instituto Nacional de Estadística, in figuur 1 geven een beeld van de samenstelling van de buitenlandse bevolking in Spanje begin 2016.

Werkenden en pensionados

Op 1 januari 2016 huisvestte Spanje 4,6 miljoen buitenlanders; dat is 10 procent van de totale bevolking. Het gaat om ongeveer 120 nationaliteiten, 50,7 procent man en 49,3 procent vrouw. Interessant is vooral de indeling in degenen die zich in Spanje hebben gevestigd om er werk te vinden, en gepensioneerden die willen profiteren van het aantrekkelijke klimaat, de lagere kosten van levensonderhoud, de natuur en dergelijke.

Precieze cijfers ontbreken, maar we mogen aannemen dat de groep West- en Noord-Europeanen (ongeveer 646 duizend) hoofdzakelijk bestaat uit pensionados. De Britten zijn met 254 duizend verreweg het talrijkst; de Nederlanders vormen met ongeveer 43 duizend een veel kleinere groep. Onder de Zuid-Europeanen bevinden zich eveneens gepensioneerden, maar ook is een ruim aantal naar Spanje gekomen om een werkzaam bestaan op te bouwen, bijvoorbeeld in een van de vele Italiaanse restaurants die Spanje telt. Bij de groep Oost- Europeanen gaat het, afgezien van een kleine elite van welgestelde renteniers, vrijwel geheel om werkzoekenden. Sinds 2001 is hun aantal explosief toegenomen (zie ook Geografie juni 2011). De uitbreiding van de Europese Unie met landen als Polen, Hongarije, Bulgarije en Roemenië opende voor velen de mogelijkheid om buiten de landsgrenzen emplooi te zoeken. Roemenen vormen nu zelfs na de Marokkanen de tweede buitenlandse bevolkingsgroep in Spanje. Zij ondervinden minder moeite met de taal dan bijvoorbeeld de Polen en Bulgaren, want ook het Roemeens is een Romaanse taal. Veel Oost- Europeanen zijn laag geschoold, hebben een eenvoudig arbeidersbestaan maar verdienen wel meer dan in eigen land.

Explosief was ook de toename van het aantal Afrikanen, hoofdzakelijk afkomstig uit de Atlaslanden (vooral Marokko) en de West-Afrikaanse kustgebieden. Onder hen bevinden zich migranten die de wijk hebben genomen vanwege geweld, droogte en dergelijke, maar verreweg de meesten kwamen naar Spanje in de hoop er beter betaald werk te vinden. Vooral voor de Marokkanen was Spanje heel dichtbij. Ze bereikten het ‘beloofde land’ via de Spaanse enclaves Ceuta en Melilla, een van de Canarische eilanden of rechtstreeks. Ook veel West-Afrikanen bereikten Spanje overigens via deze routes.

De immigranten uit Latijns-Amerika en het Caraïbisch gebied kwamen eveneens bijna allemaal om (beter betaald) werk te vinden. Voor hen lag Spanje niet naast de deur, maar ze hadden het voordeel van een vrij gemakkelijke integratie (dezelfde taal en godsdienst) en van de culturele verwantschap ontstaan door de historische banden van het Iberisch Schiereiland met Zuid- en Midden- Amerika. Dat geldt ook voor de Filipino’s, want de Filipijnen waren tot eind 19e eeuw een Spaanse kolonie. Ook het aantal migranten uit Latijns-Amerika is de laatste decennia flink gegroeid, een teken dat het bestaan aan de andere zijde van de Atlantische Oceaan voor velen nog steeds problematisch is. De grootste groep vormen nu de Ecuadoranen, waaronder veel Otavaleños (uit Otavalo).

Terwijl de migratie vanuit Latijns-Amerika en de Caraïben een wat langere traditie kent, is de toestroom van Aziaten nieuw. Opmerkelijk is het grote aantal Chinezen dat inmiddels in Spanje is neergestreken, al geldt dat niet alleen voor Spanje. Overal in de wereld is de laatste decennia sprake geweest van een belangrijke toestroom van Chinezen, geen ongeschoolde, laagbetaalde arbeiders, maar vooral kleine ondernemers en employees in allerlei soorten bedrijven. In Spanje vinden ze emplooi in een groeiend aantal restaurants en bazaars. Ook hebben velen een bedrijfje opgezet voor de import en distributie van allerlei Chinese producten, die in toenemende mate op de Spaanse markt worden gebracht. Ongeveer 70 procent van de Chinezen komt uit de regio Zhejiang.

Spreidingspatroon

De buitenlanders hebben zich in alle delen van Spanje gevestigd. Er is geen enkele provincie zonder buitenlandse bevolkingsgroep en vrijwel overal zijn alle nationaliteiten vertegenwoordigd, in grotere en kleinere aantallen. Maar er zijn ook duidelijke concentratiegebieden. Onder de steden zijn dat vooral Madrid en Barcelona, metropolen met een sterk gediversifieerde economie en daardoor grote kans op werk. Madrid had begin 2015 een buitenlandse bevolking van 811 duizend personen (op een totaal van 6,4 miljoen), Barcelona van 685 duizend (op een totaal van 5,4 miljoen). Op regionaal niveau zijn vooral de mediterrane kustprovincies en de eilanden belangrijk. De ‘gepensioneerden’ die zich in Spanje heb-ben gevestigd vanwege het aantrekkelijke klimaat, wonen overwegend hier, niet in het binnenland en ook niet aan de Atlantische kust met een minder warm en veel vochtiger klimaat. Zo woont 92 procent van de Britten aan de oost- en zuidkust of op de eilanden (figuur 2). Bij de Nederlanders gaat het om 87 procent. De arbeidsmigranten (bijvoorbeeld Marokkanen, Roemenen en Ecuadoranen) hebben zich meer over het land verspreid, al zijn de Middellandse zeekust en de eilanden ook voor hen een belangrijk concentratiegebied vanwege de werkgelegenheid in de toeristische en daaraan gelieerde sectoren en de intensieve, exportgerichte tuinbouw in vooral de zuidoostelijke kustprovincies. Zonder de inzet van goedkope buitenlandse, vooral Afrikaanse arbeidskrachten, zou de tuinbouwsector nauwelijks kunnen bestaan. In de toeristische centra hebben ze zich toegelegd op de straathandel. Overal aan de boulevards vind je Afrikanen die tassen, zonnebrillen, horloges of andere artikelen proberen te slijten. Begin 2015 woonde 60,2 procent van alle buitenlanders aan de mediterrane kust en op de eilanden; voor het Atlantische Noorden en het binnenland was dat respectievelijk 5,5 en 34,3 procent.

Al met al is Spanje de laatste decennia een echte multiculturele samenleving geworden en dat geldt min of meer voor alle delen van het land. De buitenlanders plegen te komen en te gaan, al naar gelang de aantrekkelijkheid van bestaansmogelijkheden. Ook in Spanje zal het aantal de komende jaren fluctueren, afhankelijk van het economisch bestel en politieke ontwikkelingen. Niemand weet nu bijvoorbeeld wat de invloed van Brexit zal zijn op de Britse pensionados. Het is echter onwaarschijnlijk dat de allochtonen het land massaal zullen verlaten of minder belangstelling zullen tonen. Spanje is en zal ook in de toekomst een multiculturele samenleving blijven.