Politieke geografie van straatnamen I: De Stalingradlaan
In 1948 werd de Brussels Zuidlaan omgedoopt tot de Stalingradlaan. Brussel stond hierin niet alleen. Vele Europese steden eerden de leiders van de geallieerde troepen in de jaren na de Tweede Wereldoorlog. In de Amsterdamse Rivierenbuurt werden in 1946 de drie oost-westhoofdassen vernoemd naar Churchill, Roosevelt en Stalin. Na de Sovjetinval in Hongarije (1956) bleek Stalin toch niet zo’n lieverdje en ging de laan voort als Vrijheidslaan.
In Brussel behield Stalin, of eigenlijk de naar Stalin genoemde stad, zijn laan. In 1961 werd Stalingrad reeds omgedoopt tot Wolgograd, maar de oude naam leeft voort in de Brusselse binnenstad, het Parijse metronet, twee Britse en een dozijn Italiaanse steden. Volgens een aantal experts is er ook geen reden de laan en metrohalte van hun naam te ontdoen: ze zijn immers niet vernoemd naar Stalin maar naar de Slag om Stalingrad (1942-1943), een keerpunt in de Tweede Wereldoorlog als het Duitse 6e Leger in de pan wordt gehakt door het Rode Leger.
De Stalingradlaan is een brede stadspromenade die gemaakt lijkt voor grote verkeersstromen. Maar doordat ze evenwijdig loopt aan de Maurice Lemonnierlaan, die de hele Brussels binnenstad in een kaarsrechte lijn doorsnijdt, is de Stalingradlaan eigenlijk niet zo heel belangrijk.
De laan is al jaren een zorgenkindje van de gemeente Brussel. Wat een statige entree had kunnen zijn vanaf het Zuidstation (waar alle internationale en hogesnelheidstreinen aankomen) naar de buurt rondom de Grote Markt, is vooral een verzameling marginaal ogende winkeltjes en illegaal geparkeerde bussen. In 2012 figureert de laan bovendien in de documentaire Femme de la rue van Sofie Peeters – een aanklacht tegen seksisme in Brussel. In de film wordt Peeters voortdurend aangesproken met seksueel expliciete opmerkingen door veelal allochtone mannen die op de stoep staan, op een terras zitten of met haar meelopen.
Een half jaar eerder heeft het stadsbestuur al een plan gelanceerd voor een wandelboulevard. Uit de berichtgeving over de plannen leer ik dat de middenberm van de Stalingradlaan bekend staat als de Rosa Luxemburgdreef. De Pools-Duitse filosoof, econoom en revolutionairsocialist komt er een stuk bekaaider af dan de Russische veldslag.
De laan is al jaren een zorgenkindje van de gemeente Brussel
Zes jaar eerder, in 2006, is de laan ook al eens grondig aangepakt. Toch blijft de laan in een slecht daglicht staan. Eind 2017 bericht Le Monde nog dat een snackbar aan de laan fungeerde als logistiek centrum voor de terroristische aanslagen in Parijs (2015). En in februari van dit jaar komt de laan weer eens in het nieuws vanwege drugshandel. De politieaanwezigheid is al een paar keer verhoogd, in 2017 nog door de dan net benoemde burgemeester Phillipe Close (spreek uit: kloo-zuh). Met het aantal beroofde toeristen staat de laan echter nog steeds in de Brusselse top-10.
De Stalingradlaan herbergt echter twee pareltjes. Ten eerste het Zuidpaleis (bouw 1875-1880), een voormalige overdekte marktplaats die tegenwoordig een dak biedt aan een kunstacademie, enkele sportzalen en een hoop winkeltjes. Ten tweede het kunstwerk La Pasionaria, een spreekbuis van de Spaanse kunstenaar Emilio LópezMenchero. Het is een eerbetoon aan alle migranten en een knipoog naar weer een andere communistische leider, de Spaanse Dolores Ibárruri, die vanwege haar gepassioneerde redevoeringen de bijnaam La Pasionaria verwierf.
Reactie
Mathijs Booden, geoloog
'In het artikel "Politieke geografie van straatnamen I: de Stalingradlaan" van Manuel Aalbers wordt gesteld dat de Amsterdamse Vrijheidslaan zijn huidige naam kreeg toen Stalin in 1956 ‘niet zo’n lieverdje’ bleek na de Hongaarse inval. Stalin overleed echter al 1953. De naamswijziging zal eerder verband hebben gehouden met de in 1956 ingezette destalinisatie in de USSR onder Chroestjov, met als directe aanleiding de Hongaarse inval.'