Sociaal, geograaf en fan van NLT!

Het schoolvak Natuur, Leven en Technologie (NLT) biedt docenten aardrijkskunde een uitgelezen kans om samen te werken met pure bètavakken. Maar hoe zit NLT in elkaar en wat voor modules zijn er zoal?

Vakoverstijgend leren is hip. Als geografen begrijpen we waarom: de wereld laat zich niet vatten in één discipline. Vandaar dat aardrijkskunde van oudsher al een interdisciplinair vak is. We verbinden theorieën uit de sociale en geesteswetenschappen met theorieën uit de natuur- en aardwetenschappen. Ons thuis is het fysieke thuis, de place en space waar het leven plaatsvindt.

Een les over honger in Afrika ten zuiden van de Sahara is bij uitstek geografisch. Het gaat over gebieden en de relaties daartussen. Maar die relaties zijn onbegrijpelijk zonder een goed beeld van de geschiedenis van het continent. Waar honger een biologisch fenomeen is, kun je de (deels) eraan ten grondslag liggende droogte niet begrijpen zonder kennis van natuur- en scheikunde. Honger is een vraag naar hoeveel en in welke verhoudingen en dat vergt enig gevoel voor wiskunde. Die interdisciplinaire grondhouding en vakkennis van fysische én sociale processen maken aardrijkskundedocenten bij uitstek gekwalificeerd om les te geven in het moderne vak Natuur, Leven en Technologie, kortweg NLT.

Schoolexamenvak

Natuur, Leven en Technologie (NLT) is een interdisciplinair schoolexamenvak in de bovenbouw van havo en vwo dat sinds 2007 in ontwikkeling is met als doel meer instroom in bètastudies en meer samenhang tussen bètavakken. Naast aardrijkskunde participeren biologie, natuurkunde, scheikunde en wiskunde. Om het vak te geven, stel je een programma van toetsing en afsluiting (pta) samen dat voor minimaal 75% bestaat uit gecertificeerde NLT-modules. Elk van die modules komt tot stand in samenwerking met externe partijen als universiteiten en hogescholen en wordt aangeboden door de Vereniging NLT.

Iedere module draait om één thema en gaat vanuit meerdere disciplines vrij diep op de materie in. Een aardrijkskundedocent zal zich bij de ene module meer thuis voelen dan bij de andere, en dat is ook de bedoeling. NLT moet gegeven worden door een voor de leerlingen zichtbaar interdisciplinair team van docenten. In de praktijk kunnen die docenten afzonderlijke modules of bepaalde delen daarvan geven. Zo kan in de module De Bewegende Aarde een aardrijkskundedocent de theorie van plaattektoniek uitleggen, terwijl een natuurkundedocent het geofysische deel behandelt. Het vraagt om goede afstemming, elkaars taal leren begrijpen en de taken goed verdelen. Daarnaast is er ondersteuning vanuit regionale vaksteunpunten NLT. Verder biedt de 25% vrije ruimte mogelijkheden om te werken vanuit de specifieke belangstelling van leerlingen of expertise van betrokken leraren. We schetsen hier in het kort hoe drie modules met een interessante geografische component zijn opgebouwd en hoe ze aansluiten bij havo- en vwo-eindtermen voor aardrijkskunde.

Zeespiegelstijging in een deltagebied

Deze havo-module uit 2017 gaat over de kern van wat het klimaatvraagstuk voor Nederland betekent. De module verbindt vooral geografische en biologische elementen. Er is aandacht voor paleo-klimatologie en relatieve zeespiegelstijging, en voor de huidige dynamiek van kustgebieden. Aan bod komen biologische aspecten als biodiversiteit en aquacultuur, fysisch-geografische aspecten als dynamische handhaving van de kustlijn en sociaalgeografische als wonen en recreëren.

De module sluit aan bij het examenprogramma aardrijkskunde. De hedendaagse klimaatverandering (havo-domein C2) wordt geplaatst in de geologische context van de afwisseling van glacialen en interglacialen. Zo leren leerlingen doorzien hoe variaties in de omvang van ijskappen de zeespiegel hebben beïnvloed én hoe uitzonderlijk de huidige situatie is. De impact van de huidige zeespiegelstijging op geomorfologische processen aan de kust en het water- en inrichtingsvraagstuk van Nederland sluit aan bij havo-domein E1. Daarbij is het voor havisten leuk en leerzaam ook het kustgebied nader te bestuderen. De meer natuurwetenschappelijke benadering helpt leerlingen de orde van grootte van de toekomstige zeespiegelstijging te bevatten. De module bevat een eenvoudig practicum, waarin leerlingen het zoutgehalte en de korrelgrootte van water- en bodemmonsters uit het Schelde-estuarium bepalen. Er is aandacht voor de vele kanten van het klimaatvraagstuk in laag Nederland, en elke leerling en leraar zal er iets tussen vinden wat in het bijzonder aanspreekt. Ter afronding stellen leerlingen vanuit een eigen, eerder gekozen expertise (veiligheid, natuur, aquacultuur of recreatie) samen een gebiedsplan op om Walcheren klimaatbestendig te maken.

De Bewegende Aarde

Dit is een zeer aantrekkelijke module uit 2015 voor docenten met een aardwetenschappelijke achtergrond. In een algemeen inleidend deel gaat het over basale concepten uit de aardwetenschappen zoals het actualiteitsbeginsel, relatieve en absolute ouderdomsbepaling en gesteentetypen, en vervolgens in meer detail over de theorie van plaattektoniek en het ontstaan van aardbevingen en tsunami’s. Het is daarmee een behoorlijk gedetailleerde uitwerking van vwo-domein C2, met name 7a1 tot en met 7a3. Deze hoofdstukken bevatten interessante verwerkingsopdrachten zoals de triangulatie van het epicentrum van een aardbeving in Nederland, en een stick-slip-practicum. De module gaat daarbij verder dan gewoonlijk in aardrijkskundeboeken met meer ‘wiskundige’ uitwerkingen zoals het bepalen van de rotatiepool van een verschuivende plaat (wat veel ingewikkelder klinkt dan het is). De module splitst daarna in drie keuzeonderwerpen, die ingaan op (1) de warmtehuishouding van de aarde (sterk wiskundig / natuurkundig), (2) de fysische eigenschappen van gesteente en manieren van plooiing en verbreuking (natuurkundig) en (3) vulkanisme. Dit laatste onderwerp gaat over soorten vulkanen en – in meer detail dan in aardrijkskundeboeken – de processen die tot vulkanisme leiden, zoals magmatische differentiatie. Ook krijgen leerlingen inzicht in hoe kennis daarvan tot stand komt via scheikundig onderzoek naar smeltinsluitsels. Met deze module kun je aardwetenschappelijke processen meer kwantitatief behandelen dan normaal bij aardrijkskunde.

Ruimte voor de Rivier

Deze vwo-module uit 2017 is bij uitstek geografisch. In het algemene deel ligt de nadruk op de hydrologie van de grote rivieren, de impact van klimaatverandering en de veranderingen in waterbeheer. De module sluit hier sterk aan bij het examenprogramma aardrijkskunde. Hedendaagse concepten op het gebied van dynamisch waterbeheer (vwo-domein E1) worden uitgediept en gerelateerd aan mondiale klimaatverandering (met name vwo-domein C2). Er wordt een doorsteek gemaakt van het middeleeuws klimaatoptimum naar het klimaatverdrag van Parijs, met een scherp oog voor risicomanagement, orde van grootte en kansen voor natuurbeheer.

Vervolgens kiezen leerlingen in expertopdrachten voor de rol van ingenieur, bioloog, fysisch geograaf of planoloog-bestuurder. Samen moeten ze een van de vijf eindopdrachten tot een goed eind weten te brengen. De module brengt niet alleen de verschillende aspecten en belangen van een groot vraagstuk bijeen, maar biedt ook gelegenheid tot projectmatig samenwerkend leren. Hier gaan de ontwikkeling van interdisciplinair denken en sociale vaardigheden hand in hand.

Zelf NLT geven

NLT op school begint vaak bij een paar collega’s en verspreidt zich dan algauw door de school. Er is ondersteuning vanuit de Vereniging NLT en regionale vaksteunpunten. NLT is een avontuur dat leraar en leerling verrijkt en een kans om de positie van aardrijkskunde binnen en buiten de school te versterken. Het is ook een springplank voor nieuwe vakoverstijgende projecten. Wie een eerstegraads bevoegdheid aardrijkskunde heeft, is ook bevoegd om NLT te geven. Heb je al ervaring met NLT, deel dit dan met ons.

MEER INFORMATIE

• verenigingnlt.nl