Vijf jaar Hondsbossche Duinen
De versterking van ‘de laatste zwakke schakel’ aan de Nederlandse kust ligt vijf jaar achter ons. De keuze voor een zachte kustverdediging met zand in plaats van een harde met basaltblokken of beton stuitte op scepsis. Een blik op de huidige situatie.
In Geografie februari 2013 plaatste redactielid en fysisch geograaf Hans de Jong kanttekeningen bij de keuze voor de ‘zandige versterking’ van de kuststrook bij Petten (voorheen de Hondsbossche en Pettemer Zeewering). Zand, op deze plek, kon geen lang leven beschoren zijn. In het oktobernummer 2015, enkele maanden na afronding van de werkzaamheden, toonde hij zich voorzichtig positiever. Er werd in totaal 30 miljoen kubieke meter zand verplaatst. Naast een 250 meter brede, dubbele duinenrij was er een nog veel breder strand opgespoten. Een jaar lang hadden schepen 24 uur per dag zand gerainbowd. Vanuit de Harger- en Pettemerpolder zag je de zandstraal boven de dijk uit de lucht in gaan.
Hoe is het na vijf jaar met de nieuwe Hondsbossche Duinen? Ligt het zand er nog? Kun je nu zwemmen in de lagune? En bovenal, is de kust nog op kracht? Petra Goessen en Ben Eenkhoorn van het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier informeren ons over de stand van zaken.
Veiligheid
Goessen vertelt allereerst dat ook vijf jaar na de suppletie de waterkerende functie voldoende is. ‘De kust is op kracht’, zoals dat heet. Het opgespoten zand is wel in beweging gekomen en het strand is wat smaller dan direct na de aanleg, maar de brede duinenrij tegen de oude dijk is volledig in tact.
De Hondsbossche Duinen zijn aangelegd als zandige kustversterking. Die oplossing wordt steeds vaker gekozen. Denk aan de 3 kilometer lange Prins Hendrikzanddijk op Texel. Ook bij de Hondsbossche Duinen is gekozen voor een zanddijk. Anders dan de Zandmotor bij Kijkduin verdedigt de zanddijk enkel het betreffende stuk kust van Camperduin tot Petten. De Zandmotor moet juist met de jaren zand verspreiden over een lange strook kust. De zandige oplossing was kostbaar en kwam pas in beeld toen de prijs daalde. Zand had wel altijd al de voorkeur van Goessen. Het is flexibel: met suppleties kun je een zanddijk veel makkelijker ophogen en onderhouden dan een harde dijk. Dat het strand voor de oude dijk gedeeltelijk zou wegspoelen en dan vooral aan de zuidkant, was ingecalculeerd. Net als de noodzaak van suppleties: de eerste vond plaats in 2018, de tweede in 2020, maar alleen op plekken waar te weinig zand was overgebleven. De afspraak is dat de aannemer het zand steeds aanvult tot een afgesproken minimale hoeveelheid. Tijdens de februaristormen afgelopen jaar kwam het strandpaviljoen aan de zuidkant op een klif pal aan zee te staan. Dat zag er angstwekkend uit, maar volgens Goessen was de waterveiligheid niet in het geding. Wind blaast zand de duinen in waardoor ze breder en hoger worden. Het meeste opgestoven zand wordt afgevangen door de voorduinen en duinenrijen. Zo’n 70 procent blijft aan de zeezijde van het duin liggen en 30 procent belandt op de top van het duin. Er waait bijna geen korrel zand over de oude dijk. Als een duin tegen de 12 meter hoog is, komt er eigenlijk geen zand meer overheen. Goessen is ervan overtuigd dat de aanvoer van zand door wind de komende tijd groot genoeg zal zijn om zeespiegelstijging in dit gebied te compenseren. Hans de Jong reageert desgevraagd: ‘Vijftig jaar is voor de kustverdediging in Nederland een erg lange periode. Zo ver kun je niet vooruitkijken, zeker niet gezien de klimaatverandering. De afgelopen vijf jaar is de opwarming van de aarde versneld en komen er steeds meer factoren bij, waardoor het effect moeilijk te berekenen valt. Bij het KNMI durft men dat niet aan. Wie kan zich dan wel een dergelijk optimisme veroorloven?’
Dynamiek
Dynamiek is bepalend voor hoe de duinen zich vormen en ontwikkelen. In de Hondsbossche Duinen is na de aanleg helm ingeplant. Aan de zuidzijde van het duin verstuift er meer zand en het helmgras groeit er beter dan aan de minder dynamische noordkant. Hierdoor ziet de zuidzijde van het duin er al natuurlijker uit dan de noordkant, waar op veel plaatsen de helm nog in de plukken van het aanplanten staat.
Op het strand, tegen de duinen aan, ontstonden al snel jonge duintjes met biestarwegras erop. Deze embryonale duinen kunnen ervoor zorgen dat de duinen verder groeien en de doorstuif richting de oude dijk afneemt en er meer vegetatie ontstaat. Maar de jonge duintjes kunnen bij een storm ook zo weer verdwijnen.
Vanaf het fietspad op de binnenste duinenrij, rijdend van zuid naar noord, zijn de duinen aan de zuidzijde inmiddels zo hoog opgestoven dat je de zee niet meer ziet liggen. Met de auto zie je vanaf de N9 blonde streepjes duin boven de oude dijk uit komen. Voorheen kon je aan zeezijde over de asfaltweg op het talud van de dijk fietsen. Pal naast de rollende golven. Voor deze beleving zul je nu moeten doorfietsen naar Den Helder, maar er zijn prachtige vergezichten voor in de plaats gekomen. Vanaf het nieuwe fietspad, op de top van de binnenste duinenrij, kijk je wijds uit naar zowel de achterliggende polders als de zee.
Lagune
En de lagune, die aanvankelijk vol algen zat, is inmiddels veilig om in te zwemmen. Ook surfers gebruiken de plas, en strandfietsers rijden er omheen. Er ligt een speelschip voor kinderen, De Slag bij Camperduin, verwijzend naar de zeeslag uit 1797. En er is een paviljoen voor groepsactiviteiten gekomen. De lagune is aangelegd voor recreanten en die maken er volop gebruik van. Wel moet de verbinding met zee regelmatig open gegraven worden om de waterkwaliteit op peil te houden. Dat de verbinding dicht zou spoelen, was van te voren al duidelijk. Maar omdat de recreanten deze plek aanwezen en de veiligheid niet in het gedrang kwam, is de lagune toch op deze locatie gekomen. De eerste vijf jaar groef de aannemer de geul zo nu en dan open. Daarna zou de lokale recreatiesector dat op zich nemen.
De gemeente Bergen heeft een enquête gehouden onder inwoners en andere gebruikers van de lagune, waaruit bleek dat veel mensen de waterplas graag willen behouden. De gemeente is daarom bereid de komende jaren samen met de ondernemers de onderhoudskosten te dragen.
Natuurwaarden
Vooraf waren er ook zorgen over bepaalde natuurwaarden. Met het verdwijnen van de strekdammen zouden sommige vogelsoorten voortaan wegblijven. En onder de nieuwe duinen zou een zoetwaterbel groeien die funest was voor de zoutminnende planten in de Harger- en Pettemerpolder. Tegelijkertijd was duidelijk dat er ook nieuwe natuur tot ontwikkeling zou komen. De oude dijk was behalve een zwakke schakel in de kustverdediging ook de ontbrekende schakel in het duinenlandschap tussen Den Helder en IJmuiden.
Ben Eenkhoorn vertelt over twee verrassende wendingen in de lokale natuur. Ten eerste ontwikkelt de vochtige duinvallei in de Hondsbossche Duinen zich langzamer dan gedacht. Uiteindelijk moet dit een zoetwatervallei worden, maar doordat het opgespoten zand zo zout was, zeker na de droge zomer van 2018 met veel verdamping (het effect van de extreme droogte in 2020 is nog niet onderzocht), gaat het proces van verzoeten langzaam. Er zijn wel tekenen dat de vallei zoeter wordt. Groeide er in de eerste jaren heel veel spiraalruppia, een brakwaterplant, nu komt deze al veel minder voor. Van de gevreesde verzoeting van de vegetatie in de polder is voorlopig nog weinig waar te nemen.
Een tweede verrassing is de vegetatieontwikkeling op de westkant (zeezijde) van de oude kering. Hier groeien erg veel en bijzondere planten zoals zeevenkel, zeekool en strandbiet nu de dijk niet meer netjes wordt onderhouden (lees: kaal gehouden). Ze wortelen in het zand dat tussen de stenen van de dijk waait. Tot slot zijn er de Putten, plassen pal achter de dijk, ontstaan door het afgraven van klei voor versterking van dezelfde dijk. Het water in de plassen was te voedselrijk en de eilandjes in de plassen waren toe aan een opknapbeurt. Er zijn drie eilandjes gemaakt met eromheen ‘worsten’ van in doeken gewikkelde bagger uit de plassen. Het water is nu voedselarmer en de eilandjes kalven niet meer af. Ze trekken in het broedseizoen honderden paren grote sterns. Ze maken een hoop herrie en vliegen de duinen over voor een snoekduik in zee om spiering te vangen.
MEER INFORMATIE