Zwakke schakel versterkt

De laatste zwakke schakel in de Nederlandse kustverdediging, de Hondsbossche en Pettemer Zeewering, is in drie jaar versterkt met zand, duinen en strand. In Geografie februari 2013 schreef Hans de Jong over de argumenten pro en contra. Het project Kust op Kracht is nu voltooid – wat zijn de eerste bevindingen?

‘Veel mensen zijn positief verrast’, zegt projectmanager Anita Willig. Ze hoort met regelmaat enthousiaste reacties op de nieuwe kustversterking, ‘Vooral omdat mensen vaak de bouwstenen die ze zelf hebben aangedragen, herkennen in het eindresultaat: de strandlagune of de duinvallei.’

De Hondsbossche en Pettemer Zeewering is alleen nog vanaf de landzijde herkenbaar. De zeedijk werd tussen 1977 en 1981 helemaal op Deltahoogte gebracht, 11,5 meter boven NAP. Maar al in het rapport Verkenning Kustverdedigingstrategieën. Zwakke Schakels Noord-Holland van 2005 werd vastgesteld dat dit deel van de kust niet meer voldeed aan de wettelijke veiligheidsnorm: een primaire waterkering moet bestand zijn tegen omstandigheden met een jaarlijkse kans van 1/10.000. Het rapport meldde: ‘Momenteel zou er bij extreme omstandigheden meer water over de dijk slaan dan volgens de heersende opvattingen verantwoord is. Bovendien zijn de aansluitingsconstructies met het aangrenzende duingebied kwetsbaar en is er sprake van een kans op toenemende erosie van de zandige vooroever, waardoor de stabiliteit van de voet van de dijk in gevaar kan komen.’ 

Maatregelen

Aan de laatste twee bezwaren is met het project Kust op Kracht drastisch tegemoet gekomen. De aansluitende duingebieden bij Petten en Camperduin zijn opgevuld met nieuwe duinen en enorme stranden, en de zandige vooroever is over grote breedte opgehoogd.

Het resultaat is een compleet nieuw, 250 meter breed duingebied aan de zeezijde vóór de oude zeewering over de volle lengte met daarvóór een strand, zo breed als je alleen op de Waddeneilanden ziet. Van de zeedijk is aan de zeekant niets meer te zien, terwijl je vanaf de landzijde nog de oude grasmat ziet en juist niets merkt van de totale metamorfose aan gene zijde van het oude dijklandschap.

Het plan voor de rigoureuze verandering van dit stuk kust bestond in 2005 nog niet. Het rapport noemt slechts de mogelijkheden om de dijk te versterken. Pas in 2012 kwamen de plannen in een stroomversnelling. Begin 2014 werd met de werkzaamheden gestart en ze worden eind 2015 officieel afgerond.

‘De aardrijkskundeboeken krijgen er een nieuw hoofdstuk bij’, zegt projectdirecteur Dirk Bakker van aannemerscombinatie Van Oord-Boskalis. ‘Iedereen heeft de naam Hondsbossche en Pettemer Zeewering op school geleerd, maar deze dijk is zijn functie als zeewering kwijt. Daarvoor zijn nieuwe duinen in de plaats gekomen.’

Sinds februari 2015 is de laatste hoeveelheid zand opgespoten; er is een volledig nieuw reliëf gecreëerd in een gloednieuw duinlandschap; er is een ‘kijkduin’ van 25 meter hoogte bij Petten aangebracht; er is 650.000 vierkante meter helm aangeplant; er is een wandel- en fietspad door de nieuwe duinen aangelegd en bij Camperduin is een lagune gecreëerd tussen de nieuwe en de oude zeereep. Het zijn stuk voor stuk wensen die vooral vanuit de toeristische sector werden aangedragen om de recreatieve potentie van het gebied te versterken. Maar voorop staat: ‘De veiligheid van de kust is weer op orde’, zo stelt Dirk Bakker tevreden vast.

Nu deze twee doelstellingen vrijwel verwezenlijkt zijn, is het zeker de moeite waard eens een kijkje te nemen bij Camperduin en Petten. In 2014 en 2015 trokken de werkzaamheden al zo veel belangstelling, dat daarvoor langs de dijk parkeerplaatsen werden aangelegd en de bewegwijzering langs de hoofdweg Alkmaar – Den Helder werd aangepast. 

Scepsis

De aanvankelijke scepsis in 2013 over de plannen voor kustversterking bij de meeste bewoners van de omliggende dorpen is omgeslagen in positieve reacties zoals ‘mooi duinlandschap’ en ‘prachtige recreatiemogelijkheden’. Die scepsis werd destijds in de lokale krant de Duinstreek door Jouke Minkema in zijn column ‘Dat wou ik effe kwijt’ verwoord in een gedicht: 

Als je nu het resultaat ziet, denk je: wat is erop tegen geweest? Langs de Nederlandse kust wordt al langer geëxperimenteerd met nieuwe methoden van waterkering. Het begon met uitgebreide zandsuppleties, sinds in 1990 wettelijk werd vastgelegd dat de Nederlandse kust niet verder mocht terugwijken. Enkele jaren geleden werd de Zandmotor tussen Den Haag en Hoek van Holland opgespoten om na te gaan hoe het zand zich onder invloed van de zuid-noord gerichte kuststroom langzaam langs de kust ten noorden van Den Haag gaat verspreiden (zie Geografie juni). Ook in Scheveningen en Katwijk is de zeewering versterkt met kunstmatige duinen waarin zelfs infrastructurele werken zijn opgenomen. Hier is plaatselijk geen natuurlijk duinlandschap meer. De duinen zijn geheel kunstmatig. Je moet toch toegeven dat harde hoge dijken zoals de Helderse Zeewering weliswaar getuigen van de beroemde Nederlandse waterbouw, maar niet de fraaiste landschappelijke elementen van Nederland zijn. 

Tijd

Experimenteren is belangrijk om nieuwe ideeën en technieken op het spoor te komen. Daarbij kunnen echter ook belangrijke nadelige gevolgen van het uitgevoerde beleid aan het licht komen. Het project Kust op Kracht is daarop geen uitzondering.

Neem het idee, onder andere van de bewoners afkomstig, om een lagune tussen de oude en de nieuwe zeereep bij Camperduin aan te leggen. Het zou een soort binnenzee worden, veilig, vooral voor kinderen, om in te zwemmen en te spelen zonder gevaar voor de wisseling van eb en vloed en de onverwacht optredende sterke stromingen. De lagune was begin van 2015 gereed, compleet met een smalle verbinding voor waterverversing vanuit zee, dwars door de nieuwe zeereep heen. Al enkele maanden later bleek een onverwacht sterke algengroei in de lagune op te treden, zo erg dat het nog vóór de aanvang van het badseizoen in een deel van de lagune onverantwoord was om te zwemmen of te spelen met het zand.

Zo zal de nieuwe waterkering in Noord-Holland zich op meer punten moeten bewijzen. In de geomorfologie geldt dat een kustlijn de neiging heeft ‘zichzelf recht te trekken’, dat wil zeggen: uitsteeksels (kapen) worden afgebroken door zeestromen (kustdrift ), en branding en inhammen (baaien) groeien dicht. De voormalige Hondsbossche en Pettemer Zeewering was al heel lang een kaap; hij stak uit in zee ten opzichte van de aangrenzende duinenkust. Deze kaap steekt nu nog 250 meter verder in zee. Bestaat de kans dat hij bij toekomstige stormen versneld wordt afgebroken? Is ‘Zand tegen Zee’ echt de beste oplossing? We weten het niet. De tijd zal het leren. 

BRONNEN 

• Commissie voor de milieueffectrapportage 2005. Verkenning Kustverdedigingstrategieën. Zwakke Schakels Noord-Holland. Provincie Noord-Holland, Haarlem. 

• Minkema, J. 2013. Dat wou ik effe kwijt. De Duinstreek, 19 juni 2013. 

• Pannekoek, A.J. 1992. Kusten. Wolters-Noordhoff, Groningen. 

• www.hhnk.nl 

• www.kustopkracht.nl 

• Zand tegen Zee, tentoonstelling in het Informatiecentrum Kust, Strandweg 4, Petten.