Wincenty Pol - Geografieheld uit Polen

Kent de geografie helden? Misschien was Alexander von Humboldt er een. Zijn leven vol avonturen en expedities (1769-1859) werd door schrijver Daniel Kehlmann geromantiseerd in het boek Die Vermessung der Welt van Daniel Kehllmann.

Voor ‘gewone’ beoefenaren van de geografie is zo’n heldenstatus een stuk moeilijker te bereiken. De eerste hoogleraar Geografie Carl Ritter (1779-1859) werd ‘Arm Chair geographer’ genoemd. Daaruit spreekt eerbied voor Ritters belezenheid en doorzittingsvermogen, maar heldendom zit er voor hem niet in. Dat geldt meestal ook voor hedendaagse geografen. Wie bedreven is met varimax rotaties en factoranalyse zal daar op zijn best wetenschappelijke erkenning voor krijgen.

Een held is iemand die uitblinkt en moed toont, aldus van Dale’s woordenboek. Deze kwalificaties zijn wat mij betreft zeker van toepassing op de tweede hoogleraar geografie in de moderne geschiedenis, Wincenty Pol (1807-1872).

Pol was de zoon van een Oostenrijkse jurist en een Franse gravin. Hij koos er echter voor om zichzelf sterk met het eind 18e eeuw van de kaart verdwenen Polen te identificeren. Hij veranderde daarom zijn naam van Pohla in Pol. Hij ontving een belangrijke militaire onderscheiding en zijn geboortehuis in de Poolse stad Lublin is ingericht als museum. 

Het museum ziet eruit als een oude boerderij, compleet met bloementuin. Na een druk op de deurbel wordt de deur open gedaan door Anna Codyk, een van de twee conservatoren verbonden aan het museum. Codyk geeft ons een uitvoerige rondleiding door het geboortehuis van Pol. Codyk: ‘We hebben ongeveer drieduizend bezoekers per jaar. We kiezen ervoor om iedereen persoonlijk rond te leiden.’ Het museum herbergt een collectie globes en originele manuscripten van het oevre van Pol. Daarnaast zijn er andere getuigenissen van Pol’s dadendrang. Op de vloer liggen huiden van wilde varkens, aan de muur hangen schedels van herbivoren. Een aantal schrijftafels en gravures completeren de herinneringen aan de dichter/geograaf. In een vitrinekast staat een grote tinnen beker die hij in Wenen ontving voor zijn inzet als Poolse patriot.

Pol studeerde filosofie in Lviv (in de huidige Oekraïne) en werkte na zijn afstuderen aan de universiteit van Vilnius (in het huidige Litouwen). Daar deed hij in 1830 mee aan een gewapende opstand tegen de Russische overheersers. De opstand werd neergeslagen en Pol belandde in de gevangenis in Kaliningrad. Na zijn vrijlating begon hij gedichten en liedteksten te schrijven over de Poolse Kresy, de gebieden die in de 16e en 17e eeuw tot Polen hoorden. Hij kon aan de slag als leraar Duits en begon rond te reizen door de ‘Kresy’.

Pol bestudeerde de fysieke omgeving en de culturen in deze gebieden en zo schoolde hij zichzelf als geograaf. Met zijn kennis adviseerde hij onder andere boeren en in 1849 werd hij na Carl Ritter de tweede hoogleraar geografie in Europa aan de Jagielonski Universiteit in Krakow.

Volgens de overlevering werden Pol’s colleges zowel door studenten als andere toehoorders erg gewaardeerd. Hij organiseerde voor zijn studenten ook veldwerken en excursies. In 1852 werd een excursie naar het Tatra gebergte hem fataal. Zijn studenten zongen tijdens de excursie Poolse patriotische liederen die verder gingen dan het Potje met vet de Poolse klassieker Meisje wandelt naar het bos. Krakow hoorde in die tijd tot Oostenrijk en de nasleep van de affaire kostte Pol in 1853 zijn hoogleraarschap.

Pol ligt begraven in de Michael en Stanilaus kerk in Krakow tussen prominente Poolse kunstenaars en wetenschappers.  Hij is naamgever van onder meer een HBO instelling, een cultuurcentrum in Gdansk en tal van scholen. Hij wordt gezien als een van de hoeders van de Poolse identiteit en in 2015 is zijn bekendste geografisch/poëtische werk Pieśń o naszych Ziem (liederen over ons land) opnieuw uitgegeven.

Fragment uit Pieśń o naszych Ziem:

En ken jij jonge broeder

Deze verwanten van je familie?

Die bergbewoners en Litauwers

Het heilige Samogitië* en de Routhenen?

En ken jij jonge broeder

Jouw geboortegrond en haar waterlopen

Wanneer ze opkwamen, wanneer ze verdwenen?

In welk land en de Donau?

En ken je, jonge broeder

Je land en haar weelderige opbrengst

Haar grafheuvels en graven

En haar geschiedenis die in de vergetelheid raakt.

*Gebied in het westen van Litouwen/ Letland dat tot groot Polen behoorde

Vertaling: Google translate

DWOREK WINCENTEGO POLA

Oddział Muzeum Lubelskiego w Lublinie

ul. Kalinowszczyzna 13, 20-129 Lublin

T 81 747 24 13

E dworekpola@muzeumlubelskie.pl

Openingstijden: Van maandag tot en met vrijdag van 10:00 tot 18:00 uur.