Hand-atlas van Isaak Tirion

Professor jonkheer Jan Pieter Six (1824- 1899) behoorde tot een befaamd Amster - dams patriciërsgeslacht. Hij kreeg een voor - beeldige opleiding en besteedde zijn leven aan kunst en wetenschap. In het bijzonder had hij belangstelling voor de klassieke oudheid en archeo - logie. Zijn specialisme werd de munt- en penning - kunde. De directeur van het Penningkabinet in Parijs schreef over Six: ‘Zijn uiterlijk is indruk - wekkend, zijn baard zilverschemerend als een beek in April. In den mooisten zin van het woord is hij een “galanthomme”. Ik bewonder hem hoog, hij is de gedienstige, onbaatzuchtige geleerde die werkt voor de wetenschap en alleen voor haar; in allen die hem omgeven ontsteekt hij de vlam die in hem zelf gloeit. Nooit is hij gelukkiger dan wanneer hij iemand van zijn ontdekkingen kan spreken, zonder zich ongerust te maken voor misbruik. Nooit vond ik in zijn geschriften iets wat maar zweemde naar grootspraak of kwak - zalverskunsten, nooit zag ik hem zich de resul - taten der studie van anderen toe-eigenen.’

Six schonk het KNAG een bijzondere atlas. Het betreft een exemplaar van de Nieuwe en beknopte hand-atlas van Isaak Tirion uit de tweede helft van de 18e eeuw. Tirion is zo’n uitgever wiens reputatie hoofdzakelijk bij specialisten bekend is. Er staan honderden publicaties op zijn naam en met sommige verdiende hij veel geld. Van Tirion verschijnen naast veel losse kaarten binnen twee decennia (tussen circa 1740 en 1760) acht atlassen. De eerste bevat ruim dertig kaarten, de laatste meer dan honderd. Tirion is de eerste drukker in Nederland die het kaartbeeld enigs - zins moderniseert. Kaarten en atlassen van Tirion zijn dan ook behoorlijk populair vanwege hun nauwkeurigheid en de heldere, aansprekende stijl.

Kopers van een atlas van Tirion wordt aan - geraden er bij het binden rekening mee te houden dat er nog kaarten bij zullen komen. Het exem - plaar dat jonkheer Six aan het KNAG schenkt, is helemaal niet gebonden: het is eigenlijk een portefeuille met losse kaarten. In totaal zouden dat er 114 moeten zijn, maar deze telt slechts 57 kaarten, waarvan sommige doublures zijn. Wat hiervan precies de achtergrond is, valt waar - schijnlijk niet meer te achterhalen. Onvolledig of niet: deze verzameling Tirion-kaarten is beslist aantrekkelijk. Van een echte Tirion-atlas met 114 kaarten erin is sowieso geen enkel exemplaar in Nederland bewaard gebleven.

Bij Six’ overlijden vermeldt een In memoriam: ‘Wij zagen reeds hoe Six zeldzame uitgaven verzamelde […]. Naast zijn neiging om zich persoonlijk te omringen door deze voorwerpen waar hij grote voorliefde voor had, kocht hij zeer veel om het te behouden voor ons vaderland; veel daarvan werd later op de meest onbekrompen wijze aan openbare verzamelingen in bruikleen gegeven.’ Een sprekend voorbeeld van dat laatste is deze portefeuille met Tirion-kaarten in de KNAG-verzameling, bij de Bijzondere Collecties van de UvA.