Nederland versus Noordijn-Westfalen
Tussen 2000 en 2010 werd de capaciteit aan zonne-energie in Nederland vervijfvoudigd, terwijl deze in het aangrenzende Noordrijn-Westfalen verhonderdvoudigde. Op sociaal-cultureel, economisch en geografisch vlak lijken de gebieden sterk op elkaar. Het energiebeleid is echter radicaal anders.
Nederland en Noordrijn-Westfalen delen een groot deel van hun geschiedenis en zijn ook op economisch gebied sterk met elkaar verbonden. Ze zijn bijna even groot en tellen ongeveer evenveel inwoners. Ook fysischgeografische factoren als instraling en reliëf zijn er vergelijkbaar. Met zonne-energie wordt echter heel verschillend omgesprongen.
Politiek
Zonne-energie heeft altijd hoog op de Duitse politieke agenda gestaan. Ngo’s en andere pushing actors hebben hieraan sterk bijgedragen door het duurzaamheidsvraagstuk telkens weer op de agenda te zetten. De inmiddels overleden SPD-politicus Hermann Scheer heeft hierbij een belangrijke rol gespeeld. Hij promootte het privaat en decentraal opwekken van zonne-energie. Bovendien werd op zijn initiatief het Feed-in Tariff (FIT) geïntroduceerd om de Duitse afhankelijkheid van gas, bruinkool en steenkool (en tegenwoordig ook kernenergie) te verminderen. Het consequent doorgevoerde en effectieve beleid heeft gezorgd voor een grote, succesvolle zonne-energiemarkt in Noordrijn-Westfalen. In Nederland is het beleid met betrekking tot zonne-energie altijd gefragmenteerd en relatief inefficiënt geweest. Subsidies waren alleen beschikbaar zolang er nog geld in de pot zat. Door de hoge kostprijs van zonne-energie, en de onzekerheid en kortetermijnfocus van het Nederlandse energiebeleid is het voor consumenten en bedrijven nooit echt aantrekkelijk geworden te investeren in zonne-energie. Het Duitse FIT-systeem biedt juist zekerheid en een kostprijsverlagende prikkel. Het tarief voor het aanbieden van zonne-energie op het Duitse net staat voor een lange periode vast en is daarmee aantrekkelijk voor investeerders. Het FIT-systeem is een essentieel onderdeel van het Duitse duurzame- energiebeleid dat gericht is op de lange termijn en geen subsidieplafond kent.
Mindset
Een andere factor is de mindset van de Duitse burgers, bedrijven en politiek. Het stemgedrag van de Duitsers is tekenend: een politieke partij zonder substantiële duurzaamheidsparagraaf in het verkiezingsprogramma laat stemmen liggen. Duitse huishoudens betalen ook 50 procent meer voor hun elektriciteit dan Nederlandse – mede vanwege een flinke toeslag voor de Energiewende. In Neder-land is energie voor particulieren relatief goedkoop en speelt het duurzaamheidsvraagstuk veel minder.
De houding van burgers, overheid en bedrijfsleven, de pushing actors en het FIT-systeem creëren samen een grote vraag naar zonnepanelen in Noordrijn-Westfalen. Hierbij ontstaat een gunstig bedrijfs-, onderzoeks- en investeringsklimaat dat clustering van de duurzame-energiesector aantrekkelijk maakt. Dat gebeurt vooral in en rondom Düsseldorf en Detmold. Na de zware jaren '70 en '80 die volgden op het verdwijnen van de staal- en kolenindustrie heeft de federale overheid van Noordrijn-Westfalen clustervorming van de duurzame energiesector bevorderd door onderzoeksinstituten op te zetten en samenwerking tussen wetenschap en industrie, en binnen de industrie te stimuleren. Bovendien faciliteerde de regionale overheid het opzetten van spin-off bedrijven die grotendeels voortkwamen uit de samenwerkingsverbanden tussen universiteiten, bedrijven en onderzoeksinstituten. Veel van deze spin-offs zijn uitgegroeid tot belangrijke spelers in de duurzame-energiesector.
De clustering van instituties en bedrijven in Noordrijn-Westfalen heeft de onderlinge verbondenheid, onderzoek en innovatie in de duurzame-energiesector (waaronder de zonne-energiesector) gestimuleerd. En dat zorgde voor meer efficiëntie en toepassingsmogelijkheden en een verlaging van de kostprijs van zonne-energie, wat weer bijdroeg aan de duurzame-agendasetting. In 2013 stond Noordrijn-Westfalen op de 8e plaats van de Global Innovation Index van meest innovatieve gebieden ter wereld wat betreft duurzame energie.
Toekomst
Nederland lijkt de laatste drie jaar (2010-2013) bezig met een inhaalslag, terwijl de groei van de capaciteit aan zonne-energie in Noordrijn-Westfalen lijkt te stagneren. Dat laatste heeft te maken met de toenemende politieke onzekerheid over de financiering. De Duitse schatkist raakt snel leeg door de subsidies die eigenaren van zonne- en windenergie twintig jaar lang krijgen. Duitse burgers betalen nu al gemiddeld zo’n 300 euro per jaar extra om de Energiewende te financieren en dit bedrag zal de komende jaren verder stijgen. Daarmee wordt de energierekening voor veel Duitse burgers onbetaalbaar. De Energiewende lijkt zo ten onder te gaan aan zijn eigen succes. In 2011 en 2012 was de relatieve groei in zonne-energie in Nederland fors hoger dan in Noordrijn-Westfalen. In 2012 verdubbelde onze geïnstalleerde capaciteit aan zonne-energie zelfs. Gezien de minder grote belangstelling voor duurzaamheid, en de instabiliteit van het Nederlandse beleid is het echter de vraag of deze trend zich de komende jaren zal voortzetten.
Kansen
Zonne-energie draagt in Duitsland fors bij aan het overschot van (gesubsidieerde) duurzame energie op het Duitse net. Dit is gunstig voor de Duitse industrie, die zo minder hoeft te betalen voor stroom. De Europese Unie is echter kritisch, omdat dit concurrentievoordeel indirect een vorm van staatssteun is. Zo ging de aluminiumfabriek Aldel in Delfzijl onlangs failliet vanwege de concurrentie van bedrijven in Duitsland – mede door de relatief lage stroomprijs aldaar. Hiermee verdwenen er circa achthonderd banen in een hoogwaardige technologische sector.
Sinds de jaren '60 is het Noord-Nederland dat ons land voorziet van energie. In de loop der tijd is daar essentiële expertise op het gebied van energietechnologie en -infrastructuur opgebouwd. Gezien de toenemende complicaties bij de gaswinning in het Noorden is het een logische stap om het succesvolle voorbeeld van kennisclustering op het gebied van duurzame energie in Noordrijn-Westfalen te volgen. Het vlakke landschap in de noordelijke provincies leent zich perfect voor het benutten van duurzame energie die wind, getijde en zon bieden. Randvoorwaarden daarvoor zijn een stabiel Nederlands beleid en steun voor huidige initiatieven die het clusteren van de duurzame-energiesector in Nederland bevorderen, zoals onlangs voorgesteld door de Noordelijke Rekenkamer.