Onderwijsdag – sneak preview [5]: Dekolonisatie van de aardrijkskundeles

Een plaquette over de komst van Columbus in Amerika – geen ontdekking maar een verpletterende kolonisatie. Hoe staat het met het wereldbeeld dat wij via ons aardrijkskundeonderwijs doorgeven?

Wanneer je een aantal mensen vraagt waar Christoffel Columbus om bekend staat, krijg je verschillende antwoorden. De een zal zeggen dat Columbus Amerika heeft ‘ontdekt’. Een ander dat hij Amerika heeft gekoloniseerd, of geplunderd. Het antwoord op de vraag wordt sterk beïnvloed door je wereldbeeld. Dat beeld wordt je hele leven gevormd en continu aangepast. Onderwijs heeft een enorme invloed op het wereldbeeld van leerlingen, ook als ze volwassen zijn.

Het huidige aardrijkskundeonderwijs geeft een eurocentrisch beeld mee aan leerlingen. Niet-Europese perspectieven worden vaak weggelaten en verschijnselen buiten Europa worden vanuit Europese waarden beoordeeld. Zo gek is dat ook niet, want aardrijkskunde wordt vormgegeven door mensen die in hun eigen onderwijs ook een eurocentrisch beeld hebben meegekregen. Om dit te doorbreken is het nodig dat we ons als docenten bewust zijn van dit eenzijdige beeld. En dat we actief op zoek gaan naar manieren om meerdere perspectieven te verwerken in het wereldbeeld dat wij aan leerlingen meegeven.

Vooral in Engeland wordt al hard  gewerkt aan het dekoloniseren van het onderwijs. Voor veel mensen slaat dit woord op het onafhankelijk worden van oude kolonies van Europa. Maar de impact van kolonisatie is ook nú nog zichtbaar. Dekolonisatie van het onderwijs houdt dan ook in dat we de aanhoudende koloniale machtsrelaties, die vandaag de dag nog invloed hebben op de maatschappij, uitbannen. Ook in het aardrijkskundeonderwijs zijn deze machtsrelaties nog onderdeel van het wereldbeeld dat we leerlingen meegeven.

Voor mijn masterscriptie heb ik onderzoek gedaan naar dekolonisatie van het aardrijkskundeonderwijs in Nederland. Het onderwerp is hier nog redelijk nieuw, maar alle docenten die deelnamen aan het onderzoek zien het belang van dekolonisatie in. Maar, vragen ze zich af, hoe pak je dit aan in je les? Op de KNAG Onderwijsdag besteden we er in twee workshops aandacht aan.

In de eerste sessie (B02) gaan we in op de moeilijkheden die docenten ervaren bij het dekoloniseren van hun lessen. Er is ook ruimte om je eigen worsteling hiermee te bespreken.  We bekijken samen waar in de lesmethode machtsrelaties voortkomend uit de koloniale tijd doorklinken. Het gaat om taalgebruik, beeldgebruik, stereotypen, hoe onderwerpen beschreven worden en welke informatie hierin ontbreekt. We analyseren samen een paragraaf uit een lesmethode en denken na over hoe je deze kunt dekoloniseren en hoe je hiermee aan de slag kunt in de les. Waarom wordt er in lesmateriaal over Brazilië bijvoorbeeld niet stilgestaan bij de oorzaken van sociale ongelijkheid? En waarom wordt er in een vergelijking tussen India en Groot-Brittannië alleen gepraat over racisme in India en niet over racisme in Groot-Brittannië? In de workshop is ruimte om samen over dit soort vragen na te denken.

De tweede workshop (C10) gaat in op hoe dekoloniaal aardrijkskundeonderwijs kan bijdragen aan wereldburgerschap. Bij aardrijkskunde leren leerlingen over de wereld om hen heen, maar nog vaak overheerst hierbij de insteek dat ‘het Westen het beste is’. Willen we dit meegeven aan onze leerlingen? En hoe beïnvloedt dit de wijze waarop zij zich verhouden tot anderen? We reflecteren erop hoe ons eigen wereldbeeld tot stand is gekomen en onderzoeken mogelijkheden om hieraan meerdere perspectieven toe te voegen. Daarbij kijken we onder andere naar aardrijkskundelessen uit Engeland, waar al stappen genomen worden om het vak te dekoloniseren, en naar voorbeelden uit de dekolonisatie van het geschiedenisonderwijs.

In beide workshops geven we handvatten om je eigen lessen te dekoloniseren. Hoe kun je bijvoorbeeld je onderwijs aanbieden vanuit meerdere perspectieven? Welke werkvormen kun je hiervoor inzetten? Je bent meer dan welkom om beide workshops bij te wonen, ze hebben ieder een andere invulling en vullen elkaar mooi aan. Maar het is ook prima als je aan één sessie wilt meedoen.